موعودشناسی و پاسخ به شبهات صفحه 317

1- 780. الغیبه، طوسی، ص 316.

2- 781. همان، ص 410.

3- 782. بحارالأنوار، ج 53، ص 183.

4- 783. بحارالأنوار، ج 51، ص 349.

5- 784. همان، ص 33.

6- 785. انوار النعمانیه، ج 3، ص 24.

7- 786. بحارالأنوار، ج 53، ص 178.

و یا اصحاب حضرت، دست خط او را می شناختند، و لذا مورد قبول آنان قرار می گرفته است. لیکن در مقابل، روایاتی وجود دارد که برخی توقیعات به خطّ حضرت نبوده بلکه به خطّ سفیران و به امر حضرت نوشته شده است.

ابو نصر هبه اللَّه می گوید: توقیعات صاحب الامرعلیه السلام به همان خطّی که در زمان امام حسن عسکری علیه السلام صادر می شد به وسیله عثمان بن سعید و محمّد بن عثمان برای شیعیان صادر می گشت.(1)

چه مقدار توقیع از ناحیه مقدسه صادر شده است؟

حدود هفتاد توقیع یا بیشتر در مصادر مهدویت موجود است که به برخی از آنها اشاره می کنیم:

1 - توقیع به علی بن محمّد سَمَری.(2)

2 - توقیع به ابی جعفر عَمْری در سوگ پدرش.(3)

3 - توقیع به سعد بن عبداللَّه قمی.(4)

4 - توقیع به اسحاق بن یعقوب.(5)

5 - توقیع به محمّد بن عبداللَّه بن جعفر حمیری در جواب مسائلش.(6)

6 - توقیع دیگری به حمیری درباره زیارت حضرت.(7)

7 - توقیع به احمد بن خضر بن ابی صالح خجندی.(8)