- مقدمه ناشر 1
- مقدمه نویسنده 2
- اشاره 3
- جلسه 1 3
- روایات دجال 4
- دجال در منابع اهل سنت 5
- اشاره 5
- روایت دجال طبق نقل صحیح مسلم 7
- روایت کمال الدین وتمام النعمه در مورد دجال 9
- دجال در منابع شیعه 9
- اشاره 9
- تضعیف روایت دجال 9
- پرسش اصبغ بن نباته از دجّال و پاسخ امیرالمومنین علیه السلام 11
- ادامه روایت کمال الدین مرحوم شیخ صدوق 12
- نکاتی در مورد دجال 15
- جلسه 2 15
- بیان مجمع البحرین در معنای دجال 15
- محور اول: معنای دجال 15
- اشاره 15
- بیان لسان العرب در معنای دجال 16
- محور دوم: روایات 18
- جلسه 3 23
- قیام های قبل از ظهور، مقبول و یا مردود؟ 23
- اشاره 23
- دیدگاه اول 23
- دفاع از مختار ثقفی 24
- ارزیابی روایت 24
- نتیجه گیری در خصوص روایات دجال در کتب اربعه 26
- مجموعه ورّام و مؤلف آن 27
- اشاره 27
- جلسه 4 27
- اشاره 27
- محور سوم: روایات دجال در کتب خاصه، غیر از کتب اربعه 27
- روایت دجال در مجموعه ورام 28
- نتیجه کلام علامه مجلسی در مورد مجموعه ورام 28
- علت عنایت علمای شیعه به روایاتِ از طریق اهل سنت 29
- مجموعه ورام از دیدگاه علمای رجال 29
- علمایی از شیعه که به نام طبرسی شناخته می شوند 31
- جلسه 5 31
- نکته ای در تعداد روایات در خصوص دجال 31
- اعتبار کتاب إثبات الهداه بالنصوص و المعجزات 34
- تردستی دجال 37
- ویژگی ها و شمایل ظاهری دجال 37
- جلسه 6 37
- اشاره 37
- علمای شیعه و استدلال به دجال 39
- اشاره 39
- متن خطبه امیر المؤمنین علیهم السلام طبق بیان ابن میثم بحرانی 41
- اشاره 43
- جلسه 7 43
- نکاتی مختصر در مورد شخصیت منذربن جارود 44
- ادامه روایت در بیان اقدامات دجال 46
- اشاره 46
- ماجرای محاوره امام حسن علیه السلام با پادشاه روم 47
- بررسی شخصیت و جایگاه فرات کوفی 51
- جلسه 8 51
- چرا کتب رجالی شیعه، از فرات کوفی نام نبرده اند؟ 52
- آثار زیدی ها در یمن 52
- اشاره 52
- دیدگاه علامه مجلسی در مورد فرات کوفی 52
- جلسه 9 58
- دیدگاه علمای رجال در خصوص معلی بن خنیس 58
- شاهد بحث در روایت (محل کشته شدن دجال) 58
- نتیجه گیری در مورد ابن خنیس 59
- تعارض بین دو روایت در مورد دجال 61
- جواز و عدم جواز تسمیه امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف در عصر غیبت 63
- اشاره 65
- روایات تفسیری بحث دجال 65
- جلسه 10 65
- طبری و تفسیرش 66
- احمدبن حنبل از دیدگاه ذهبی 67
- اختلاف طبری با احمد بن حنبل 68
- تفسیر طبری از دیدگاه ذهبی 69
- طبری از دیدگاه ذهبی 70
- آیا طبری شیعه است ؟ 70
- طبری از نظر شیعه 71
- کعب الاحبار، تنها از نظر معاویه معتبر است 72
- قتل دجال به نقل از منابع شیعه 74
- اشاره 74
- اشاره 74
- جلسه 11 74
- علم ائمه اطهار علیهم السلام در اعتراف مخالفین 77
- ایمان تمامی اهل کتاب به عیسی علیه السلام قبل از رجعت 79
- دیدگاه مرحوم مجلسی اول 82
- اشاره 82
- دجال از نظر علمای اهل سنت 82
- اشاره 82
- جلسه 12 82
- نتیجه 84
- نافع بن ازرق کیست؟ 87
- ترجمه کلام مرحوم صدوق 89
- دیدگاه شیخ مفید 90
- دیدگاه شیخ طوسی 91
- دیدگاه ابن بطریق 92
- بیان مرحوم اربلی در کشف الغمه 93
- بیان مرحوم مجلسی ذیل روایت 94
- جلسه 13 94
- روایت مصابیح السنه 96
- اشاره 97
- بیان برخی از معاصرین در مورد دجال 97
- روایت نافع 97
- احتمالات در خصوص شخص دجال 98
- جلسه 14 102
- احتجاج به وجود دجال برای اثبات عمر طولانی امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف 102
- روایات دجال در کتاب های اهل سنت 102
- اشاره 102
- اشاره 102
- روایت اول: روایت ابو سعید خدری 103
- اشاره 103
- بیانی در مورد حضرت خضر علیه السلام 106
- خضر و الیاس، دو پیامبر جاودان 110
- اشاره 111
- طول عمر امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف و استدلال به عمر خضر علیه السلام 111
- جلسه 15 111
- اشاره 112
- کلامی از امام حسن مجتبی علیه السلامدر پاسخ به فرد سائل 112
- روایت، طبق نقل اصول کافی 114
- اشاره 114
- زنده بودن خضر علیه السلام در عصر ائمه اطهار علیهم السلام 114
- روایتی دیگر: امام عسکری علیه السلام و معرفی جانشین خود 115
- بیان علامه طباطبایی در مورد حضرت خضر و ذوالقرنین 119
- جلسه 16 122
- ادامه بحث علامه طباطبایی در خصوص زندگی و حیات خضر علیه السلام 122
- روایت دوم: روایت نواس بن سمعان 128
- چرا در کتاب های عامه از دجال، به مسیح دجال تعبیر می شود؟ 131
- جلسه 17 131
- محل خروج دجال 132
- آیا دجال از ناحیه اصفهان است؟ 133
- اشاره 133
- اشاره 133
- روایت اول ( خروج دجال از اصفهان) 133
- وصف قریه یهودیه اصفهان در معجم البلدان 135
- اشاره 137
- جلسه 18 137
- روایت دوم 137
- نزال بن سبره در طرق روایات شیعه و اهل سنت 138
- روایت سوم 138
- روایت طبق نقل ابن ابی شیبه 140
- روایت پنجم 140
- اشاره 140
- روایت چهارم 140
- روایت ششم 141
- روایت طبق نقل مسند احمد 141
- بررسی شخصیت ذکوان اباصالح 142
- تجلیل اهل سنت از ذکوان 143
- تضعیف روایت به واسطه وجود ذکوان 143
- بررسی شخصیت حرب بن شداد 144
- یحیی بن سعید قطان؛ پدر علم رجال اهل سنت 144
- اشاره 146
- احتمال خروج دجال از مناطق دیگر (مرو، بلخ، سجستان و…) 146
- جلسه 19 146
- سجستان (سیستان) 147
- ارادت مردم سجستان به امیر المؤمنین علیه السلام 148
- خروج دجال از سیستان طبق نقل شیخ صدوق 149
- روایت خروج دجال از سجستان 149
- دیدگاه مؤلف کتاب "عقیده المسیح الدجال فی الادیان" 150
- اشاره 151
- روایت نواس بن سمعان 151
- تحلیل سعید ایوب از روایت 152
- بیان مصنف عبدالرزاق در مورد خروج دجال 153
- آیا دجال شخص است یا جریان؟ 155
- اشاره 155
- دیدگاه اول: دجال جریان است، نه یک شخص 155
- دیدگاه دوم: دجال شخص است، نه جریان 156
- جلسه 20 158
- خروج دجال، قبل از ظهور یا بعد از آن؟ 158
- دیدگاه سید بن طاووس در مورد روایات ابن عباس 158
- اشاره 158
- روایت خروج دجال بر اساس نقل ابن شهر آشوب 160
- روایت خروج دجال طبق نقل منتخب الانوارالمضیئه 161
- بررسی دیدگاه مرحوم صدر در مورد جریان بودن دجال 163
- نقد توجیهات شهید صدر در مورد روایت صحیح مسلم 163
- ابهام در زمان خروج دجال، قبل یا بعد از ظهور 163
- اشاره 163
- بررسی و نقد دیدگاه مرحوم صدر 171
- اشاره 174
- اشکالاتی چند بر نظریه جریان بودن دجال 174
- بیان مرحوم صدر در جلد سوم (تاریخ مابعد الظهور) 176
- اشکال بر شهید صدر 177
- روایات مورد استناد مرحوم صدر 181
- نتیجه نهایی 183
- کتابنامه 186
مقدمه ناشر
بسمه تعالی
مسئله «مهدویت» از مسائل اساسی اندیشه اسلامی بوده و طبق روایات پیشوایان دین، معرفت امام معیار زندگی و منش آدمی می باشد و زندگی و مرگ سعادتمندانه و دوری از زندگی ضلالت و در مسیر گمراهی و مرگ جاهلانه پیوندی ناگسستنی با معرفت امام دارد. بایستگی تحقیق دقیق، جامع و منسجم، پیرامون اندیشه مهدویت و ضرورت پرداخت علمی و روزآمد به باورداشت آموزه مهدویت و پیامدهای آن به فراخور شرایط کنونی و نیز لزوم آسیب شناسی در حوزه معارف مهدویت، به منظور تبیین عرضه صحیح و دفاع معقول از اندیشه مهدویت و زدودن پیرایه های موهوم و موهون از ساحت قدسی این اندیشه از رسالت های اصلی حوزه های علمیه و علمای بزرگوار است. به ویژه که این اندیشه تابناک از ناحیه مدعیان دروغین و رهزنان اعتقادی از دیرباز مورد هجوم قرار گرفته و به پیرایه های ناصواب گرفتار شده است که گاه در قالب جریان انحرافی بروز کرده و گاه با تطبیق و توقیت های ناروا جامعه دینی را دچار چالش کرده است و در نتیجه به اختلافات و تفرقه و گاه پیدایش فرقه های باطل منجر شده است. در این رابطه، مرکز تخصصی مهدویت - که در راستای تحقیق ، تعمیق و تهذیب در حوزه معارف مهدوی تأسیس گشته است - اقدام به برگزاری «درس خارج مهدویت» نمود تا با بهره گیری از تلاش های خالصانه جمعی از پژوهشگران عرصه مباحث مهدوی، افق های جدیدی را فراروی علاقه مندان بگشاید.
پژوهش حاضر یکی از مجموعه مباحث «درس خارج مهدویت» است که توسط عالم بزرگوار حضرت آیت الله طبسی در مرکز تخصصی مهدویت ارائه شده و به وسیله برخی از شاگردان فاضل ایشان مدون شده و به صورت کتاب در اختیار علاقمندان قرار گرفته است.
در این جا، فرصت را مغتنم شمرده و مراتب تشکر و امتنان فراوان خویش را از جناب حجت الاسلام و المسلمین کلباسی مدیر محترم مرکز تخصصی مهدویت که بستر این کار را فراهم آوردند، اعلام می دارم. امید است انتشار این اثر، به شکل حاضر - که گام نخست برای ارائه آثاری دیگر به شکلی کامل تر و انجام پژوهش های دیگر در این حوزه می باشد - مورد رضایت امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف قرار گرفته و برای همه شیفتگان و طالبان معارف دینی مفید واقع شود.
مهدی یوسفیان آرانی
معاون پژوهش مرکز تخصصی مهدویت