تفسیر آیات قیام و زندگی عبرت آموز حضرت موسی علیه السلام صفحه 171

ص:188

پی ببرد، در حالی که پی به کنه ذات سایر موجودات می برد بخاطر این است که موجودات وجودشان حدّ دارد و محدود است از این جهت عقل به آن احاطه دارد. اما وجود ذات حق بی نهایت است و نامحدود و عقل که خود محدود است نمی تواند پی به نامحدود ببرد چون برآن احاطه ندارد. بلکه اوست که بر عقل انسان محیط است و به قول شاعر:

به کنه ذاتش خرد برد پی اگر رسد خس به قعر دریا

اگر یک آشغال بی مقدار می تواند خود را به قعر دریا برساند عقل هم قادر است کنه ذات حق تعالی را درک کند. ذات حق به عقل ما نمی گنجد. سئوال از این که ذات حق چیست، سئوال بیجائی است. اگر از ما سئوال شود که انسان چیست؟ این سئوال بجاست و ما پاسخ می دهیم: انسان حیوانی است ناطق زیرا موجودات سه قسم اند: جمادات، نباتات و حیوانات.

امتیاز انسان از موجودات

قسم اول (جمادات) موجوداتی هستند که نه درک دارند، نه نمو و نه تولید مثل، یک کوه را اگر منفجر کنند درک نمی کند و بزرگ هم نمی شود و نسل خود راهم پدید نمی آورد. اما قسم دوم نباتات (اجسام نامی) - اجسامی هستند که: رشد و نمو دارند، یعنی از محیط اطراف خود و خارج وجود خود، چیزهائی را می گیرند و تغذیه می کنند و علاوه بر آن به تنه، شاخه ها و برگ های خود هم سهم می دهند که به جذب غذا و تغذیه و تقسیم بندی آن تنمیه می گویند. گیاهان می توانند مثل خود را هم به وجود بیاورند. این نکته معلوم باشد به وجود آوردن در این مورد از روی مسامحه است به وجود آورنده ی حقیقی خداست اگر تخم یک گیاه یا گل و یا دانه ی آن یعنی قسمتی که از گیاه اصلی جدا شده و مقداری از اجزاء غذائیه