تفسیر آیات قیام و زندگی عبرت آموز حضرت موسی علیه السلام صفحه 179

ص:196

اینجا هم قضیه همین طور است فرعون آن الاغ جلوئی است، مستکبر آن الاغ اوّلی است. اوست که به شهوت ها و هوس های حیوانی و ظلم خودش مشغول است و مانع راه دیگران می باشد اول باید او را اصلاح کرد و ثانیاً اگر شخص اصلاح نمی شود باید با شرائط شرعی از بینش برد تا از جامعه رفع مانع شود

خود داری از خشونت در تربیت

«فَقُولا لَهُ قَوْلاً لَیِّناً لَعَلَّهُ یَتَذَکَّرُ أَوْ یَخْشی» با او (فرعون) صحبت کنید اما صحبت نرم و ملایم، شاید زمینه داشته باشد و در اثر نرم گفتن متذکر شود و به خود بیاید یا بترسد. البته خداوند به آن علم ازلی خودش می داند که: فرعون آدم بشو نیست. هرکسی که در جامعه یک نحوی سمت تربیتی و مربی بودن را دارد باید به این نکته توجه داشته باشد. باخشونت و تندی نمی شود خیلی از کارها را پیش برد. به قول سعدی:

گاهی به لطف گوی و مدارا و مردمی باشد که در کمند قبول آوری دلی

گاهی به قهر گوی که صدکوزه نبات که گه چنان به کارنیاید که حنظلی(1)

تشبیه خوبی است، می گوید: موارد فرق می کند، یک جا مناسب است با نرمی و ملایمت حرف بزنی تا اثر کند و یک کسی را رام کنی و قلبش را اصلاح نمائی، ولی گاهی هم قهر و غلبه و خشونت لازم است که در یک چنین مواردی صد کوزه ی نبات هم بدرد نمی خورد و باید از حنظل (که همان هندوانه ابوجهل را گویند که بسیار تلخ است) استفاده کرد و آنجائی که باید به مریض دوای تلخ خوراند، شیرینی چه بسا ضرر هم داشته باشد.