تفسیر آیات قیام و زندگی عبرت آموز حضرت موسی علیه السلام صفحه 246

ص:263

داشته باشد. قوانین الهی هم روی همین مبناست. که دنیائیست و جنبه ی آخرتی هم دارد. ممکن است دید کسی این طور باشد که ما هستیم و این دنیا ولی دید انسانِ دیگری این است که ما از طرف خدا آمده ایم و باز گشت و معادی داریم. لذا باید روی برنامه های دنیا قوانین و مقرراتی وضع بشود و محدودیت هائی روی برنامه های دنیا باشد.

نظارت خداوند عامل محدودیت آزادی انسان

عامل پنجم برای محدود ساختن آزادی و اراده و خواست انسانها، نظارت خداوند است در اینجا حدیثی از کتاب مجموعه ی ورام بن ابی فراس به نقل از بحارالانوار نقل می کنیم: که دلالت می کند برمحدود بودن آزادی انسان در عمل و خواسته دل به جهت نظارت خداوند بر اعمال. ابوالاسود دئلی از پدرش نقل می کند که گفت

«قَدِمتُ الربذه» وارد ربذه شدم. (ربذه تبعیدگاه حضرت ابوذر غفاری است که داستان مبارزات او با خلیفه سوم و معاویه معلوم است که بالاخره او را به بیابان خشک و سوزان ربذه تبعید نمودند تا سرانجام خودش با بعضی از افراد خانواده اش در آن بیابان به شهادت رسیدند). ابوالاسود می گوید: آن وقتی که ابوذر تبعید بود

دَخَلْتُ عَلَی ابوذر (جندبن جناده) براو وارد شدم و او برایم گفت:

«

دَخَلْتُ عَلی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم فَلَمْ أَرَ فِی الْمَسْجِدِ أَحَداً مِنَ النَّاسِ إِلَّا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم وَ عَلِیٌّ إِلَی جَانِبِهِ جَالِس» ابوذر می گوید روزی بر رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در مسجدش وارد شدم کسی را ندیدم مگر حضرت علی علیه السلام را که پهلوی پیامبر نشسته بود.

«فَاغْتَنَمْتُ خَلْوَهَ الْمَسْجِدِ فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی