تفسیر آیات قیام و زندگی عبرت آموز حضرت موسی علیه السلام صفحه 397

ص:414

می کشیم ولی گاهی انتقام کشیدن مقتضای عدالت است مثلاً چون در جامعه آدمهائی هستند که وظیفه شناسند و اهل حسابند و عده ای وجود دارند که یاغی و طاغی هستند و به حقوق دیگران و اموال دیگران تجاوز و ظلم و دست درازی می کنند. اکنون کسی که اداره امور جامعه در دست اوست اگر بخواهد با هر دو دسته یکسان رفتار کند و معامله اش با آنها یکسان باشد به او به عنوان کسی که در رأس کار بوده ایراد وارد است که برخورد یکسان تو با این دو دسته خلاف عدالت است و ما در اینجا می گوئیم عدالت اقتضا می کند که نیکو کار باید به پاداش عمل نیکش برسد و جنایتکار باید به کیفر جنایتش برسد و این حکم عقل است. و اگر آن کسی که جنایتکار است کیفر جنایتهایش کف دستش گذاشته شد این انتقام از اوست. اما این انتقام کار به این ندارد که آن مسئول مملکت و یا قاضی دلش از دست آن جنایتکار پر باشد و از او عقده داشته باشد و بخواهد عقده گشائی کند. خیر این جور نیست این انتقام به مقتضای عدالت است.

معاد، اقتضای عدالت خداوند

در قرآن کریم به آیات متعددی برخورد می کنیم که خداوند وقتی می خواهد برای قیامت دلیل بیاورد که حتماً باید معادی باشد و حساب و کتابی در کار باشد تا اشخاصی که اهل قانون و عمل خیرند و به وظیفه شان عمل می کنند و بسا محرومیت هم در این دنیا می کشند در جائی پاداش اعمال خود را ببینند و آنان که جنایت و تجاوز می کنند به کیفر اعمال خود برسند. خداوند می فرماید که خداوندی ما و عدالت ما اقتضا می کند که با این ها یک جور رفتار نکنیم و باید قیامت و روز جزائی باشد و گاهی هم همین را به عنوان دلیلی بر معاد می آورد و در سوره صاد می فرماید: (أَمْ نَجْعَلُ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ کَالْمُفْسِدِینَ فِی الْأَرْضِ أَمْ نَجْعَلُ الْمُتَّقِینَ