تفسیر آیات قیام و زندگی عبرت آموز حضرت موسی علیه السلام صفحه 99

ص:116

جهان اسباب و مسببّات

باید توجه داشت که دستگاه آفرینش، دستگاه اسباب و مسبّبابت است، یعنی هر چیزی را خداوند بوجود می آورد بر طبق اسباب بوجود می آورد، و اسبابش را فراهم می کند تا نتیجه ی مطلوب گرفته شود. این اعتقاد ماست.

که به قول امام صادق علیه السلام:

«اَبی الله ان یجری الاشیاء الا باسبابها؛(1) ابا دارد خداوند که امور را جاری کند مگر بر طبق اسبابش»

ولی از طرف دیگر معتقدیم که این طور نیست که وقتی خداوند یک اسبابی را فراهم کرد از چنگش بیرون رفته باشند و دیگر نتواند آنها را برگرداند.

ما گاهی می شود سبب یک چیزی را فراهم می کنیم و دیگر نمی توانیم بحال اولش برگردانیم. ولی خداوند ممکن است اسبابی را برای تحقق یک امری فراهم کند و با فراهم کردن اسبابی دیگر علیه اسباب اولی آن را برگرداند. فرض بگیرید یک سلسله اسباب آماده می شود و پیش بینی می شود که نتیجه ای مطابق میل ما بدهد ولی وسط کار از یک ناحیه ای چیزهایی پیش می آید و اثر آن اسباب را خنثی می کند و نتیجه مورد نظر ما بدست نمی آید، کشاورزی از اول پائیز زحمت می کشد، زمین را آماده می کند، تخم می پاشد و حاصل هم خوب سبز می شود. اما در موقع عید یک سرمای نابهنگام آن را از بین می برد. عکس آن هم ممکن است اتفاق بیفتد یعنی یک اموری وجود دارد که از این امور، پیش بینی حوادث بد می شود ولی ممکن است از یک راهی که ما پیش بینی نمی کنیم وسیله ای پیدا