حکمت اصول سیاسی اسلام صفحه 110

که: «افلاطون» معتقد است که اشکالات دولت سیته تنها نتیجه نقص فرهنگ یا نقص اخلاقی زمامداران و معلمان نیست، بلکه نتیجه ی بیماری تمام بدن جامعه و طبیعت خود انسان است، طبیعت آدمی با خویشتن در جنگ است، و در جوف شخصیت هر فرد یک شخصیت پست تر یا یک انسان پست تر موجود است که انسان عالی تر فرد باید به هر قیمتی است خود را از چنگ آن انسان پست تر نجات دهد.(2).

مختص چهارم: قربانی شدن حیات در راه وسیله ی حیات، اگر کسی ادعا کند که رکود و توقف بشر از آن روز آغاز شده است که حیات خود را قربانی وسیله ی حیات نموده است قطعا چنین شخصی هم انسان را به طور قابل توجه می شناسد و هم از سرگذشت او اطلاعی به دست آورده است، نهایت اینکه باید به این جمله اضافه کنیم که سقوط آدمی در آن موقع به حد خجلت آور می رسد که حیات خود را قربانی وسیله، و مخصوصا آن وسیله

ی حیات که پول نامیده می شود می نماید. و این مختص همان است که به تنهائی می تواند نهایت ناتوانی انسان را در برابر هوی و هوسش اثبات نماید. و اما اینکه افلاطون خود اعضای جامعه را نیز در اختلالات حیات اجتماعی و سیاست اداره کننده ی جامعه دارای سهم می داند، اعتقاد صحیحی است. و ما این مسئله را در مبحث زیر مورد بررسی قرار می دهیم.

*****

آیا با فرض تضاد حاکم در درون آدمیان امکان آن هست که مردم بتوانند حیات فردی و اجتماعی خود را با حاکمیت خرد اداره کنند و از این راه زمینه را برای به فعلیت رساندن یک سیاست صالح و سازنده آماده نمایند؟

بدیهی است پاسخ هائی که به این سئوال بسیار مهم داده می شود، مختلف است، آنچه که تجارب تاریخی درباره ی انسان نشان می دهد و دلائل و شواهد عینی درباره ی استعدادها و رفتارهای او اثبات می کند، اینست که بشر می تواند تضاد حاکم در درون خود را از راه تعلیم و تربیت و ارشاد عمومی و خصوصی به سود حاکمیت خرد در حیات فردی و اجتماعی خود حل و فصل نماید و حداقل به طور نسبی از حیات معقول بهره ور گردد.

پیش از اثبات این حقیقت، نخست باید در نظر بیاوریم که عقل و مشاهدات ما و منابع اسلامی، هر دو استعداد خیر و شر را در نهاد انسانها تذکر می دهند. این حقیقت در قرآن مجید چنین آمده است:

و نفس و ما سواها، فالهمها فجورها و تقواها، قد افلح من زکاها، و قد خاب من