حکمت اصول سیاسی اسلام صفحه 140

سبیل الله...(14).

«و گروهی از مومنان در روی زمین به سفر می پردازند برای جستجو و به دست آوردن فضل خداوندی و گروهی دیگر در راه خدا به جهاد می پردازند.»

مقصود از فضل چنانکه در آیاتی دیگر از قرآن آمده است یا به معنای نعمتهای مادی است که خداوند به بندگانش عطا می فرماید و یا اعم از نعمتهای مادی و معنوی است، و برای جلوگیری از تعدی و تجاوز ستمکاران و دشمنان انسانیت می فرماید: و اعدوا لهم ما استطعتم من قوه(15).

«و آماده کنید برای دفع آنان هر نیروئی را که می توانید».

تبصره- یک نکته ی بسیار بااهمیت وجود دارد که نباید از آن غفلت نمود و آن اینست که خداوند سبحان در همه ی این آیات قرآنی که آفرینش ماده و مادیات و آماده کردن آنها را برای تنظیم و اصلاح زندگی بشر، به خود نسبت می دهد، لازمه اش اینست که بشر باید یا حداقل می تواند برخورداری از ماده و مادیات را در مسیر حیات معقول، از الطاف خداوندی محسوب نماید و با این محاسبه، عالم ماده را برای خود آشیانه ای بسیار شایسته و وسائلی بسیار عالی برای حیات مزبور بسازد.

*****

(1) سه اصطلاح فوق برای توضیح انواع ارتباط با ماده و اعتباری می باشند، لذا می توان در انتظار اصطلاحات مناسبتری بود.
(2) الانعام آیه ی 73.
(3) یونس آیه ی 5.
(4) الحجر آیه ی 85.

-5

النحل آیه ی 3.

(6) و قد عرفت فی مباحث القوه و الفعل انا نسمی کل قوه فاعلیه یصدر عنها الاثار لا علی و تیره واحده نفسا، و هذه اللفظه اسم لهذه القوه لا بحسب ذاتها البسیطه بل من حیث کونها مبدء لمثل هذه الافاعیل المذکوره و لذلک صار البحث عن النفس من جمله العلم الطبیعی، الاسفار الاربعه الجزء الثامن ص 6 و 7 صدرالمتالهین.
(7) تبصره- برای تعریف صحیح نفس بایستی مدیریت و آگاهی اجمالی را هم بر آنچه صدرالمتالهین گفته است بیفزائیم و این قید در دیگر مباحث اسفار درباره ی نفس دیده می شود.
(8) مولوی در تشبیه این دنیا به رحم بزرگ و توبیخ کسی که آن را مورد عشق قرار می دهد، چنین می گوید:

آنچنانکه گفت جالینوس راد

از هوای این جهان و از مراد

راضیم کز من بماند نیم جان

تاز... استری بینم جهان

این بیچاره...

گر به می بیند به گرد خود قطار

مرغش آیس گشته بوده ست از مطار

یا عدم دیده ست غیر این جهان

در عدم نادیده او حشر عیان

چون جنین کش می کشد بیرون کرم

می گریزد او سپس سوی شکم

لطف، رویش سوی مصدر می کند

او مفر در پشت مادر می کند

که اگر بیرون نهم زین شهر گام

ای عجب دیگر نبینم این مقام

یا دری بودی درین شهر و خم

تا نظاره کردمی اندر رحم

یا چو چشم سوزنی راهم بدی

که ز بیرون آن رحم دیده شدی

این چنین هم غافلست از عالمی

همچو جالینوس او نامحرمی

او نداند کاین رطوباتی که هست

آن مدد از عالم بیرونی است

آنچنانکه چار عنصر در جهان

صد مدد دارد ز شهر لامکان

آب و دانه در قفس گر یافته است

آن ز باغ و عرصه ای در تافته است

جانهای

انبیاء بینند باغ

زین قفس در وقت نقلان و فراغ

پس ز جالینوس و عالم فارغند

همچو ماه اندر فلکها بازغند

ور ز جالینوس این قول افتریست

پس جوابم بهر جالینوس نیست

این جواب آنکس آمد کاین بگفت

که نبودستش دلی با نور جفت

مرغ جانش موش شد سوراخ جو

چون شنید از گربکان او عرجوا

زان سبب جانش وطن دید و قرار

اندرین سوراخ دنیا موش دار

هم درین سوراخ بنائی گرفت

در خور سوراخ دانائی گرفت

پیشه هائی که مر او را در مزید

اندرین سوراخ کار آید گزید

زانکه دل برکند از بیرون شدن

بسته شده راه رهیدن از بدن

عنکبوت ار طبع عنقا داشتی

از لعابی خیمه کی افراشتی

.قطعه شعر از فردریک شیللر (1805 -1759)، ترجمه ی فاضل محترم آقای مرتضی رهبانی. توضیح اینکه از این قطعه آن جملات را در این جا آوردیم که مربوط به مبحث ما بود.

(9) البقره آیه ی 29.
(10) القصص آیه ی 77.
(11) الاسراء آیه ی 70.
(12) النمل آیه ی 16.
(13) البقره آیه ی 247.
(14) المزمل آیه ی 20 فضل به معنای نعمتهای مادی یا اعم از مادی و معنوی است که در مواردی دیگر از قرآن نیز آمده است از آن جمله الجمعه آیه ی 10 و الاسراء آیه ی 12 و الحشر آیه ی 8 و البقره آیه ی 90 و آل عمران آیه ی 180 و الاسراء آیه ی 66 و النحل آیه ی 14 و النور آیه ی 32 و 33 و القصص آیه ی 73 و الروم آیه ی 23 و 46 و فاطر آیه ی 12 و الجاثیه آیه ی 12.
(15) الانفال آیه ی 60.

تصویر دنیا و ماده و مادیات از دیدگاه امیرالمومنین(ع)

در سخنان این بزرگوار جملات فوق العاده باعظمت درباره ی ارزیابی دنیا و ماده

و مادیات آمده است که بالاتر از آنها قابل تصور نیست از آن جمله می فرماید:

(یک)- و انما الدنیا منتهی بصر الاعمی، لا یبصر مما ورائها شیئا و البصیر ینفذها بصره و یعلم ان الدار ورائها، فالبصیر منها شاخص، و الاعمی الیها شاخص، و البصیر منها متزود و الاعمی لها متزود(1).

«و جز این نیست که دنیا آخرین نقطه ی پایانی چشم نابینا است، این نابینا چیزی از ماورای دنیا نمی بیند، و انسان بینا بینش خود را به آن دنیا نافذ می نماید، و می داند که منزلگه نهائی در پشت (فوق) آنست. انسان بینا از این دنیا به حرکت می افتد و مقصد را (که فوق این دنیا است) پیش می گیرد، و انسان نابینا به سوی این دنیا (به عنوان مقصد نهائی) حرکت می نماید، و انسان بینا از این دنیا توشه می گیرد و شخص نابینا توشه را برای به دست آوردن خود این دنیا تحصیل می نماید»، بعضی از مضامین فوق در