حکمت اصول سیاسی اسلام صفحه 254

می باشد. با اینحال منابعی دیگر در احادیث برای اثبات مدعای فوق وجود دارد که می توان به آنها مراجعه نمود.

*****

(1) مریم آیه ی 29 و 30.
(2) آل عمران آیه ی 39.

فقاهت

دلیل لزوم این شرط هم از عقل استفاده می شود و هم از نقل. دلیل عقلی این شرط عبارتست از ضرورت اتصاف زمامدار به علم به مکتب و احکام آن از روی استدلال و نظر، نه از روی تقلید که علم حاصل از آن را نمی توان علم نامید. کسی که جاهل به مکتب و احکام آن باشد قدرت توجیه و رهبری جامعه ی مسلمین را که باید بر مبنای و اصول و احکام اسلام اداره شود

دارا نمی باشد. حتی به نظر می رسد درجات اولیه ی اجتهاد نیز کافی برای رهبری عالی جامعه نیست زیرا تا فقاهت رهبری کامل نباشد، نمی تواند در همه ی اصول و احکام اسلام صاحبنظر در حد عالی بوده باشد. و برای به دست آوردن فقاهت کامل عالیترین درجات اجتهاد ضرورت دارد.

و اما از نظر نقلی به اضافه ی آیات شریفه که ملاک هدایت و تجویز تصدی آن را بر مبنای علم قرار می دهد از آنجمله: افمن یهدی الی الحق احق ان یتبع امن لا یهدی الا ان یهدی فمالکم کیف تحکمون(1).

«آیا کسی که هدایت به حق می کند به پیروی شدن شایسته تر است یا کسی که خود هدایت نمی شود مگر اینکه او را هدایت کنند، (یعنی خود قوه ی هدایت شدن و هدایت کردن را ندارد) چه شده است بر شما چگونه حکم می کنید»، و معلوم است که جاهل و کسی که علم بر مبانی و احکام اسلامی ندارد نمی تواند مردم را هدایت به حق نماید، روایات معتبر و صریح در این باب آمده است که جائی برای تردید در لزوم فقاهت عالی برای زمامدار نمی گذارد، از آنجمله امیرالمومنین علیه السلام در خطبه ی 173 می فرماید:

ایها الناس، ان احق الناس بهذا الامر اقواهم علیه، و اعلمهم بامر الله فیه، فان شغب شاغب استعتب فان ابی قوتل... «ای مردم، شایسته ترین مردم به امر زمامداری نیرومندترین آنان برای این امر، و داناترین آنان به امر خداوندی در آن است، اگر کسی درباره ی امر زمامداری فساد بیانگیزد، نخست او را برای دست برداشتن از افساد و با عتاب

راضی می کنند و اگر امتناع بورزد با او مقاتله می شود (با توسل به قدرت جلو او را می گیرند)»، البته همانگونه که در بعضی شرایط قبل گفتیم حد اعلای همه ی این شرائط در صورت امکان باید در زمامدار وجود داشته باشد، و در صورت فقدان حد اعلا، به حکم ضرورت باید درجه پائین تر از آن مراعات شود.

*****

(1) یونس، آیه ی 35.

قدرت بر اعمال نظر و اجراء احکام خدا

تدبیر و مدیریت جامعه در حد اعلا که جامع همه ی آنها حسن زمامداری نامیده می شود: لزوم این شرط نیازی به اثبات ندارد، بلکه تصور