حکمت اصول سیاسی اسلام صفحه 255

صحیح معنای زمامداری مخصوصا در اسلام می تواند اثبات کننده ی ضرورت اتصاف زمامدار با شرط فوق بوده باشد، با اینحال در جمله ی امیرالمومنین علیه السلام که در شرط پنجم آورده ایم، این شرط صراحتا با جمله ی اقواهم علیه (قوی ترین مردم بر امر زمامداری) گوشزد شده است، و بدیهی است که منظور امیرالمومنین علیه السلام از «قوه» در جمله ی فوق همه ی انواع آن در ارتباط با زمامداری است، یعنی قویترین مردم در اعمال نظر و اجراء احکام خدا و تدبیر و مدیریت جامعه و استشمام سیاسی و غیرذلک، و شایسته ی زمامداری آن مردم است.

حدیثی دیگر از امام محمد باقر علیه السلام درباره ی شرط مورد بحث و بعضی شرایط دیگر آمده است:

عن ابی جعفر علیه السلام قال: قال رسول الله صلی الله علیه و آله: لا تصلح الامامه الا لرجل فیه ثلاث خصال: ورع یحجزه عن معاصی الله و حلم یملک به غضبه و حسن الولایه علی من یلی حتی یکون لهم کالوالد الرحیم،(1).

«از امام محمدباقر علیه السلام

نقل شده است که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: زمامداری شایسته ی کسی نیست مگر برای مردی که در او سه خصلت باشد:

1- ورعی (حد اعلای تقوی) که او را از معصیتهای خداوندی جلوگیری نماید.

2- بردباری که به وسیله ی آن مالک غضبش باشد.

3- حسن زمامداری بر کسی که به او حکومت می کند، (این حسن زمامداری باید در حدی باشد که) برای مردمی که حکومت می کند مانند پدر مهربان بوده باشد»، روایات وارده در این شرط در منابع معتبره در حد تواتر است.

*****

عدم بخل و بی طمع بودن و صفاء و خلوص

بعضی از علمای معاصر عدم بخل (کرامت و سخاوت) و بی طمع بودن و صفاء و خلوص (دور از تصنع) را به عنوان یکی از شرائط زمامداری ذکر کرده اند، البته در بعضی از احادیث و مخصوصا در نهج البلاغه جملاتی که به شرط مزبور دلالت کند وجود دارد. ممکن است گفته شود: شرط مزبور را می توان از شرط ششم که حسن زمامداری نامیده می شود استفاده کرد، و نیازی به قرار دادن کرامت و سخاوت و بی طمع بودن و صفاء و خلوص به عنوان شرطی مستقل نباشد. به نظر می رسد اگر چه می توان عدالت و عقل و حسن زمامداری را به نحوی تفسیر کرد که شرط هفتم را هم در بر داشته باشد ولی اهمیتی که در کرامت و سخاوت و دور از حرص و آز بودن و صفاء و خلوص وجود دارد، می تواند این صفات عالی انسانی را مانند شرطی مستقل مطرح نماید. امیرالمومنین علیه السلام در

فرمان مبارک در جملاتی که در آینده تفسیر خواهیم کرد، مطالبی را مورد تاکید قرار داده اند که شرط مزبور را به عنوان شرطی مستقل تایید