حکمت اصول سیاسی اسلام صفحه 273

عقول امته(8).

«و خداوند هیچ پیامبر و رسولی را مبعوث نکرده است مگر اینکه عقل او کامل شود و بر عقول همه ی افراد جامعه اش برتری داشته باشد»، امیرالمومنین (ع) در خطبه ی یکم از نهج البلاغه یکی از اهداف رسالت رسولان را به فعلیت رساندن و شکوفا

ساختن عقول مردم معرفی کرده است: و یثیروا فیهم دفائن العقول «و نهادهای مخفی عقول مردم را برانگیزانند و به فعلیت برسانند»، حال این سئوال پیش می آید که آیا دو حجت خداوندی عقل و پیامبر می توانند مخالف و متناقض با یکدیگر بوده باشند؟! چنین چیزی امکان پذیر نیست که پیامبران بیایند و عقول انسانها را در ردیف خودشان و به اصطلاح معمولی همکار خودشان معرفی نمایند و سپس به تناقض گوئی و پیکار با یکدیگر برخیزند!! این هماهنگی عقل و پیامبر با این مسئله تایید و تاکید می شود که یکی از منابع فقه اسلامی عقل است (کتاب، سنت، اجماع، عقل) بنابراین، احکامی که از عقل سلیم مردم درباره ی شئون زندگیشان صادر می شود و آن حاکم رشد یافته که این احکام را در جامعه به مرحله تطبیق و اجراء درمی آورد، حکومتی است از مردم بر مردم به وسیله ی احکام و قوانین که از پیشوایان فوق طبیعی و حجت باطنی انسانها کشف و صادر شده است.

*****

(1) جمهوری «افلاطون» ترجمه ی آقای «حنا خباز» ص 152.
(2) قرارداد اجتماعی «ژان ژاک روسو» ترجمه ی آقای «غلامحسین زیرک زاده» ص 81.
(3) ماخذ مزبور ص 86.
(4) ماخذ مزبور ص 83.
(5) ماخذ مزبور ص 84.
(6) اسلام در ایران «پطرشفسکی» ترجمه ی آقای کریم کشاورز ص 49 و 50.
(7) الاصول من الکافی ج 1 ص 16 چاپ تهران.
(8) ماخذ مزبور ص 25.

حکومت مردم بر مردم مانند حکومت روح تصفیه شده بر صفات و فعالیتهای انسانی است

با نظر به مجموع مباحث گذشته به این نتیجه می رسیم که به جهت لزوم حاکمیت خدا بر انسانها، حکومت مردم بر مردم در مکتب اسلام: عبارتست از حکومت روح و مدیریت آن بر

صفات و فعالیتهای انسانی، و هدف اصلی چنین حکومت عبارتست از تقویت دو بعد مادی و معنوی مردم و تقلیل دردها و تامین آسایشهای آنان در مسیر هدف اعلای زندگی که حیات معقول نامیده می شود.

تعیین چنین حکومت به وسیله ی بعد مادی محض و خواسته های طبیعی خالص مردم که از سرچشمه ی خودمحوری می جوشد، امکان پذیر نیست. حکومت در اسلام جلوه ای از حاکمیت خداوندی در روی زمین است، و به همین جهت است که چنین حکومتی با استبداد و ظلم و جور طواغیت اجتماعات به هیچ وجه سازگار نمی باشد، چنانکه روح انسانی نمی تواند به صفات و فعالیتهای انسانی که مورد مدیریت روح است، استبداد و ظلم و جور و طغیانگری راه بیندازد. برای توضیح این حقیقت می گوئیم: مقصود از حکومت مردم بر مردم آن نیست که یک عده از افراد جامعه بر افراد دیگر خط مشی زندگی را با زور و قدرت، تعیین نمایند، و نیز مقصود آن نیست