حکمت اصول سیاسی اسلام صفحه 275

حق حیات هم مشروط به این است که انسان همین حقوق را در دیگران مراعات نماید و آنها را مختل نسازد.

جماعت و شوری

در منابع اسلامی پدیده ی جماعت و شوری به طور جدی مطرح است، این دو روایت و مضامین شبیه به آن دو در منابع اسلامی وجود دارد:

«الجماعه رحمه» «جماعت رحمت است» «و ید الله مع الجماعه» «دست خدا با جماعت است»، این دو روایت یک واقعیت عینی را مطرح کرده اند که مردم در حال تشکل جمعی برای تحقیق و به دست آوردن یک هدف معقول می توانند از فهم و عقل و وجدان یکدیگر بهره برداری کنند و هر یک از آنان کتابی گشوده در مقابل دیدگان دیگری بوده باشد. اجتماع و تفاهم عقول انسانی حداقل نتیجه ای را که در بر دارد، محصول را به طور تصاعد

حسابی و گاهی اوقات نتیجه ی تصاعد هندسی به بار می آورد، افضل الناس رایا من لا یستغنی عن رای مشیر(1).

«بهترین مردم از نظر رای و نظر کسی است که از رای مشورت کننده بی نیاز نباشد»، از طرف دیگر دو آیه در قرآن مجید موضوع شور و مشورت را بیان می کند:

1- فبما رحمه من الله لنت لهم و لو کنت فظا غلیظ القلب لا نفضوا من حولک فاعف عنهم و استغفر لهم و شاورهم فی الامر فاذا عزمت فتوکل علی الله ان الله یحب المتوکلین(2).

«به رحمت خداوندی برای مردم نرم شده ای، و اگر تندخو و سخت دل بودی از پیرامون تو پراکنده می شدند، پس آنان را عفو کن و برای آنان از خدا طلب مغفرت نما و در امر با آنان مشورت کن و هنگامی که تصمیم گرفتی توکل بر خدا کن، خداوند توکل کنندگان را دوست می دارد».

2- و الذین یجتنبون کبائر الاثم و الفواحش و اذا ما غضبوا هم یغفرون و الذین استجابوا لربهم و اقاموا الصلوه و امرهم شوری بینهم و مما رزقناهم ینفقون. و الذین اذا اصابهم البغی هم ینتصرون(3).

«و آنان که از گناهان بزرگ و فحشاها اجتناب می ورزند و هنگامی که غضبناک شدند می بخشند و کسانیکه دستورات پروردگارشان را پاسخ پذیرش گفته و نماز را بر پا می دارند و امر آنان در میانشان شوری (مشورت) است و از آنچه که به آنان روزی کرده ایم، انفاق می کنند و آنان کسانی هستند که اگر به آنان ستمی برسد، به یاری هم