حکمت اصول سیاسی اسلام صفحه 331

جامعه و گروهی پیدا شوند که حق (یا به اصطلاح صحیح تر حکم) کرامت انسانی را مراعات نکنند، یقینی است که خود آن اشخاص از کرامت و شرف بی بهره هستند.

معنای آزادی و اقسام آن و معنای اختیار

ای آزادی، که لفظت خوشبخت ترین لفظها و معنایت بدبخت ترین معانی است. ای آزادی، چه زنجیرهای گرانباری که به نام تو به دست و پاهای انسانها نبسته اند. برای بررسی و تحقیق حق آزادی، نخست باید معنای آزادی را تا آنجا که ممکن است در

نظر بیاوریم، چنانکه معنای حیات و کرامت را در مقدمه ی بحث از حق حیات و حق کرامت، مطرح نمودیم.

آزادی چیست؟ در توصیف و تعریف آزادی تاکنون مطالب فراوانی گفته شده است که بعضی از آنها فقط احساس ابتدائی مفهومی از این حقیقت را بیان می دارد بعضی دیگر تا حدودی به حقیقت آن نزدیک می شود. به عنوان نمونه: بعضی می گویند (آزادی یعنی من می توانم اینکار را انتخاب کنم و می توانم آن کار را انتخاب کنم)، چنانکه ملاحظه می شود این یک احساس بسیار سطحی است که نمی تواند تفسیرکننده ی حقیقت آزادی با درجات بسیار مختلفی که دارد، بوده باشد.

برای تعریف یا توصیف آزادی، بررسی سه موضوع دیگر که عبارتند از رهائی و آزادی و اختیار بسیار ضروری به نظر می رسد، اینجانب این بررسی را در مباحثی از تالیفات خود انجام داده ام، و بدانجهت که توجه به سه موضوع مزبور در این مبحث، از اهمیت شدیدی برخوردار است، لذا به آن تالیفات ارجاع ننموده و هم اکنون به طور خلاصه مطرح می نمایم:

1- رهائی- عبارت از برداشتن قید یا زنجیر یا هر عاملی که موجب بسته شدن مسیر جریان اراده در یک یا چند موضوع می باشد. به عنوان مثال: شخصی را فرض کنید که به ماندن در یک محل یا شهر محکوم شده و نباید از حوزه ی قضائی آن، بیرون برود. هنگامیکه ممنوعیت مزبور برداشته شود، این شخص رها می شود، با اینحال ممکن است مجبوریت و ممنوعیتهای دیگری، آزادی را از وی سلب کرده باشد. خلاصه، رهائی باز شدن قید از مسیر جریان اراده به

طور نسبی است و لذا هیچ حالت رهائی توضیح دهنده موقعیت بعد از برداشته شدن از قید نیست.

2- آزادی- برای شناخت آزادی دو درجه ی مهم آن را مطرح می نمائیم:

درجه ی یکم- آزادی طبیعی محض، عبارتست از توانائی انتخاب یک هدف از میان اشیائی که ممکن است به عنوان هدف منظور شوند و یا انتخاب یک وسیله از میان اشیائی که ممکن است وسیله تلقی شوند. با توجه به معنائی که برای درجه ی یکم از آزادی گفتیم، معلوم