حکمت اصول سیاسی اسلام صفحه 343

و روانهای افراد جامعه از اختلال و اضطراب و اجتناب از غوطه ور شدن در خیالات، قانونی برای اندیشه وجود داشته باشد که از محذورات

فوق جلوگیری نماید. این قانون عبارتست از هدف قرار دادن کشف و شناخت حیات معقول انسانها در جهانی معقول و هدفدار. فقط با مراعات این قانون است که یک انسان متفکر، نمی تواند هویت انسان معنی دار در جهان معنی دار را مهره های شطرنج مغز خود تلقی کند و یا موجودیت و ارزش شخصیت ابراهیم خلیل و موسی بن عمران و عیسی بن مریم و محمد بن عبدالله و علی بن ابیطالب علیهم السلام را با موجودیت و ارزش فراعنه ی شهوتران و خودپرست و طواغیت ضدانسان یکی بشمارد، و یا فطرت پاک و غریزه ی مقدس کمال جوئی انسان را با یک غریزه ی حیوانی تفسیر و توجیه نماید. ما هیچ چاره ای جز پذیرفتن این قانون نداریم که «چنانکه جهان با شناسائی جهان فرق دارد» همچنین هیچ راهی برای پیمودن راه معرفت نداریم مگر اینکه باید بپذیریم که واقعیت با اندیشه متفاوت است و واقعیت قانون دارد و باید هر اندیشه ای درصدد شناختن و شناساندن آن قانون باشد و با اصطلاح خوشایند «آزادی اندیشه» خود و دیگران را نفریبد، و باید این اصل را هم قبول کنیم که کسی که به جهت علاقه به لذت آزادی اندیشه ی بی ثمر و بی نتیجه دست از تکاپو و تلاش قانونی اندیشه ی با نتیجه و مثمر بردارد، در حقیقت یا فلسفه و حکمت اندیشه را نفهمیده است و یا ضرورت وصول به واقعیت را.

آزادی بیان و تبلیغ

این آزادی مانند دو آزادی گذشته در مغرب زمین از حداکثر ترویج و تبلیغ و بیان برخوردار گشته است. شاید بتوان گفت: چشمگیرترین جمله ای که در این

آزادی دیده شده است، همان جمله ی معروف است که از ولتر نقل شده است. او گفته است: «من با این سخنی که تو می گوئی مخالفم، ولی حاضرم در راه اینکه تو این سخن را آزاد بیان کنی، زندگی خود را از دست بدهم».

من نمی دانم ارزش جان «ولتر» برای خود او چه بوده است که حتی اگر علت مخالفت او با سخن آن شخص، پایمال شدن حقوق انسانها باشد که حق آزادی هم یکی از آنهاست، آیا باز ولتر حاضر است که جان خود را از دست بدهد تا آن کوه آتشفشان مواد گداخته ی خود را بر مزرعه ی روانها و مغزهای بشر سرازیر کند و آنها را تباه بسازد؟! اینست معنای آن ضرب المثل بسیار ساده که می گوید: او از شدت حرصش به حلیم، خود را توی دیگ جوشان انداخت!! خود ولتر برای ادای همین جمله ی فریبنده که ایده آل ترین جمله برای ساده لوحان، مخصوصا به آنان که هنوز به سال بیستم عمرشان قدم نگذاشته اند، می باشد، از همان آزادی در بیان، استفاده