حکمت اصول سیاسی اسلام صفحه 371

مختص دوم- ورود اختلال به رشد و کمال و تقوای سیاسی زمامدار، بدون تردید اثر خود را در جامعه به وجود می آورد، و از رشد و کمال و هماهنگی مردم جامعه می کاهد، همانند ورود اختلال به شخصیت آدمی که اثر خود را در اعضاء و استعدادها و نیروها و فعالیتهای موجودیت آدمی به وجود می آورد، هر چند که امور مزبور در آن انسان قوی بوده باشد، لذا هنگامیکه شخصیت یک انسان مختل است، وجود حافظه ی بسیار قوی و اندیشه و تعقل نیرومند و نیروی عالیترین احساسات، حتی نبوغهای متنوع نه تنها سودی به حال چنین انسانی ندارد، بلکه حتی ممکن است عامل ضرر

هم بوده باشند، به همین نحو اگر جامعه ای از نظر ثروت، دارای با ارزشترین معادن و عالیترین وضعیت جغرافیائی و حتی همه ی افراد آن جامعه اشخاصی دارای نبوغ باشند نه تنها سودی از آنهمه ارزشها نخواهد برد، بلکه اگر خود همان مواد باارزش مورد رغبت و میل قدرتمندان سلطه جو باشد برای مردم آن جامعه اسباب بدبختیها را فراهم خواهد آورد، اینجاست که باز طعم گفته ی بعضی از بزرگان فلسفه سیاسی را می چشیم که می گوید: «جامعه بدون سیاست صحیح یک سوفسطائی بزرگ است»(1).

همانگونه که همه ی اعضاء و استعدادها و نیروهای یک انسان که دارای شخصیت مختل است، برای توجیه کارهای خود (در مجرای تاثر و تاثیر) جز اینکه دست به سفسطه بزند چاره ای ندارد.

مختص سوم- آمادگی دائمی زمامدار برای توضیح فعالیتها و موقعیتهائی که وی در مدیریت جامعه انتخاب می کند، به این معنی که او همواره حاضر است از طرف خردمندان و مقامات ذی صلاحیت جامعه با نظر به اصول و قوانینی که او کار خود را در پرتو آنها باید انجام بدهد، مورد بررسی و ارزیابی قرار بگیرد.

مختص چهارم- شکوفائی رحمت و محبت و لطف و حق گرایی و عدل پروری زمامدار درباره ی مردم جامعه. این همان مختص است که امیرالمومنین علیه السلام در اول این فرمان مبارک به مالک گوشزد فرمودند که «ای مالک محبت و رحمت و لطف بر مردم جامعه را بر قلبت قابل دریافت و پذیرش نما».

*****

و معلمین نیست، بلکه نتیجه ی بیماری تمام بدن جامعه و طبیعت خود انسان است، جامعه خود سوفسطائی بزرگی است.

تاثیر و تاثر رشد و تکامل فرهنگی و سیاسی مابین زمامداران و مردم جامعه

در تعیین عامل اصلی مدیریت اجتماعی و سیاسی سه نظریه ی عمده قابل تصور است: