حکمت اصول سیاسی اسلام صفحه 394

برآمدن آن مسائل را بدست آورده است؟ امیرالمومنین علیه السلام در بیان علت این شرط می فرماید: فان الجاهل بقدر نفسه یکون بقدر غیره اجهل. (زیرا جاهل به قدر خویشتن، به قدر دیگران جاهل تر است) و چون همه ی سر و کار کاتب از یکطرف با زمامدار و از طرف دیگر با اصناف مردم جامعه است، بنابراین شناخت وضع عمومی مردم و حکومت و ارزشیابی صحیح آن دو، برای کاتب واجب است، و اگر کاتب و حتی خود زمامدار بر وضع و

ارزش خود نادان باشد، چون بر وضع دیگران نادانتر است، لذا همواره در معرض خطا و افساد خواهد بود، از مجموع مطالب وارده در پیرامون شخصیت و مقام کاتب و شرائط پنجگانه ای که مورد تحقیق قرار دادیم می توانیم به این نتیجه برسیم که: شخصیت کاتب تجلی گاه واقعی هر دو رکن اساسی جامعه ی اسلامی و عامل تاثیر و تاثر متقابل آن دو رکن است: رکن یکم- حکومت و حاکم. رکن دوم- مردم جامعه ی اسلامی. یعنی شخصیت کاتب با نظر به مقامی که دارد، هم تجلی گاه تفکر و تقوی و مدیریت زمامدار و نظام سیاسی جامعه است و هم تجلی گاه منعکس کننده ی خواسته ها و نیازها و بطور کلی همه ی مصالح و مفاسد مردم جامعه بوده و با اختیاراتی که دارد عامل تاثیر و تاثر متقابل هر دو رکن نیز می باشد.

زمامدار اسلامی باید در راس هر امری از امور حکومت رئیسی از کاتبان قرار بدهد

اگر عبارات آخر مربوط به شرایط کاتب (بحث دوم) را بار دیگر با دقت در نظر بگیریم که گفتیم: شخصیت کاتب تجلی گاه واقعی هر دو رکن اساسی جامعه ی اسلامی و عامل تاثیر و تاثر متقابل آن دو رکن است: رکن یکم- حکومت و حاکم، رکن دوم- مردم جامعه ی اسلامی، به این نتیجه می رسیم که نظارت و مدیریت کاتب در حکومت اسلامی چه به وسیله ی قلم و چه به وسیله ی اندیشه و بیان و خواه به وسیله ی صادر کردن فرمان و غیرذلک، در ردیف بعد از زمامدار است زیرا بنابر تحقیقات مباحث گذشته نسبت زمامدار به اعضای جامعه در اسلام، نسبت یک شخصیت سالم و رشدیافته به اعضای طبیعی و

قوای مغزی و روانی او است، و نیز بدانجهت که هر چه شخصیت سالمتر و رشدیافته تر باشد، حضور و مدیریت او درباره ی اعضای طبیعی و قوای مغزی و روانیش مستقیم تر است. از طرف دیگر زمامدار بیش از یک فرد یا افراد محدودی نیست، در نتیجه ضروری است که شخصیتهائی به عنوان همان تجلی گاه دو رکن اساسی که در آغاز این بحث گفتیم (کاتب) در راس هر یک از امور حکومت قرار بگیرد.