حکمت اصول سیاسی اسلام صفحه 395

چگونگی طریق انتخاب کاتب از طرف زمامدار

از جملات امیرالمومنین علیه السلام که ذیلا مورد تفسیر قرار می دهیم، چنین برمی آید که انتخاب کاتب حق خود زمامدار است، البته نیازی به تذکر نیست که چون زمامدار به تنهائی نمی تواند در میان مردم جامعه برای دست یافتن به یک یا چند انسان شایسته برای منصب کاتب یا وزیر، به تحقیق و جستجو بپردازد، بدیهی است که باید در این انتخاب به اشخاص آگاه و مطلع و باتقوی متوسل شود که آنان پس از صرف حداکثر تلاش برای تحقیق و بررسی، انسانهای شایسته برای مقام کاتب را به زمامدار معرفی نمایند. با اینحال، خود زمامدار هم باید در انتخاب کسانی که معرفی شده اند حداکثر دقت را مبذول بدارد. جملات امیرالمومنین علیه السلام چنین است:

ثم لا یکن اختیارک ایاهم علی فراستک و استنامتک، و حسن الظن منک فان الرجال یتعرضون لفراسات الولاه بتصنعهم و حسن خدمتهم، و لیس وراء ذلک من النصیحه و الامانه شی ء، و لکن اختبرهم بما ولوا للصالحین قبلک، فاعمد لاحسنهم کان فی العامه اثرا، و اعرفهم بالامانه وجها، فان ذلک دلیل علی نصیحتک لله و لمن ولیت امره، «سپس کسانی

را که به منصب کاتب انتخاب می کنی، بر مبنای فراست (دریافت به وسیله ی حدس قوی) و دلباختگی و خوش گمانی درباره ی انتخاب شدگان نباشد، زیرا مردانی (که وارد در کارهای اجتماعی هستند) به وسیله ی تصنع و تظاهر به خوش خدمتی که در باطن هیچگونه خیرخواهی و امانتی ندارد خود را در معرض فراستهای زمامداران درمی آورند، (تا در دلهای آنان نفوذ کنند) بلکه آنان را با کارهائی که در تصدی برای شغل کاتبی به زمامداران صالح پیش از تو انجام داده اند، آزمایش کن، و ملاک انتخاب را نیکوترین اثر در میان عموم مردم که از آنان بروز کرده است، و همچنین معروفترین آنان از نظر امانت قرار بده، زیرا چنین انتخابی دلیل خیراندیشی و خیرخواهی تست در راه خدا و درباره ی کسی که منصب را از او گرفته ای».

با اینکه معمولا معرفی گردانندگان جامعه در هر ردیف که باشند، به وسیله ی مردمی آگاه و خردمند و باتقوی انجام می گیرد، و با اینحال امیرالمومنین علیه السلام اختیارات و مسئولیت خود زمامداران را درباره ی انتخاب کاتب (و دیگر مقامات گرداننده ی اجتماع) تذکر می دهد.(1) زمامدار باید کمال دقت را داشته باشد، زیرا که رندانی کهنه کار در شناخت مسائل اجتماعی وجود دارند که می توانند به وسیله ی روانشناسی خاص سیاستمداران که دارند،