حکمت اصول سیاسی اسلام صفحه 411

دقت شود، همین بذل الطاف ناچیز که کشف از خلوص و محبت و وفای زمامدار درباره ی ارتشیان می نماید، باعث افزایش خیرخواهی و حسن ظن ارتشیان در حق زمامدار خواهد گشت، زیرا اگر ریا و تصنع در کار باشد معمولا در بذل و بخششهای چشمگیر است نه در موارد محقر و ناچیز.

از باریک بینی و لطف در امور بسیار ظریف و لطیف به جهت دقت در امور چشمگیر آنان غفلت نشود

این وظیفه در عین حال که تقریبا تاکیدی است بر وظیفه ی سوم، این وظیفه را هم در بر دارد که برای زمامداران لازم است که فقط پدیده های چشمگیر را مورد توجه قرار ندهند، بلکه باید لطف و مهر و ودادشان شامل مخفی ترین و باریکترین امور ارتشیان بوده، و همه ی آن موارد را زیر نظر و مورد تفقد قرار بدهند و چنین گمان نکنند که قانون لطف آن است که در مورد چشمگیر و با اثری چشمگیر صورت بگیرد، بلکه همانگونه که اثر ناچیزی از لطف و عنایت موضعی دارد که ارتشیان از آن سود می برند، برای بذل عنایتهای چشمگیر هم موقعیتی است که آنان بی نیاز از آنها نیستند.

زمامدار باید آن فرماندهان را بر دیگران مقدم بدارد که در یاری و کمک به ارتشیان مواسات نمایند، و از آنچه در اختیار دارند به اندازه ای که برای ارتشی و خانواده اش کفایت کند بذل نمایند

اگر چه در دورانهای اخیر اداره ی صنف ارتشی قاعدتا به عهده ی زمامدار است که معمولا دولت آن را انجام می دهد، با اینحال یک فرمانده ی خردمند و باشخصیت و اصیل می تواند در محاسبه ی نیازهای کوچک و بزرگ و موقت و طولانی و ظاهری و درونی، بسیار دقیق و رادمردانه عمل نموده و آن را به مقامات مربوطه گزارش بدهد.

امیرالمومنین علیه السلام بعد از بیان وظائف مزبور، جملاتی را درباره ی عدالت فرموده اند که به قرار زیر است:

فان افضل قره عین الولاه استقامه العدل فی البلاد و ظهور موده الرعیه، فانه لا تظهر مودتهم الا بسلامه صدورهم، و لا تصح نصیحتهم الا بحیطتهم علی ولاه امورهم و قله استثقال دولهم و ترک استبطاء انقطاع مدتهم، «و بهترین روشنائی چشم زمامداران استقرار یافتن عدالت در شهرها و ظهور محبت مردم است، و قطعی است محبت مردم بدون

سلامت و پاکی درونشان از کینه بر حکومت و حاکم امکان پذیر نیست، و خیرخواهی و اخلاص آنان به والیان امورشان تحقق پیدا نمی کند مگر اینکه (با کمال مهر و اخلاص) دور آنان را بگیرند و از حاکمیت آنان بر دوش خود سنگینی احساس نکنند و با گذشت روزگار سلطه ی آنان را کند تلقی نکنند».

این جملات چنانکه ملاحظه می شود دستور به گسترش عدل در جوامع اسلامی به طور عموم است، و برای گسترش عدل همه ی طبقات (نهادها و سازمانها) و زمامدار و بلکه همه ی افراد