حکمت اصول سیاسی اسلام صفحه 433

مالیات و اصول مربوط به آن

و تفقد امر الخراج بما یصلح اهله، فان فی صلاحه و صلاحهم صلاحا لمن سواهم، و لا صلاح لمن سواهم الا بهم لان الناس کلهم عیال علی الخراج و اهله، و لیکن نظرک فی عماره الارض ابلغ من نظرک فی استجلاب الخراج، لان ذلک لا یدرک الا بالعماره، و من طلب الخراج(1) بغیر عماره اخرب البلاد، و اهلک العباد، و لم یستقم امره الا قلیلا، فان شکوا ثقلا او عله، او انقطاع شرب او باله، او احاله ارض اغتمرها غرق، او اجحف بها عطش، خففت عنهم بما ترجو ان یصلح به امرهم و لا یثقلن عنک شی ء خففت به الموونه عنهم، فانه ذخر یعودون به علیک فی عماره بلادک، و تزیین ولایتک مع استجلابک حسن ثنائهم و تبجحک باستفاضه العدل فیهم، معتمدا فضل قوتهم بما ذخرت عندهم من اجمامک لهم، و الثقه منهم بما عودتهم من عدلک علیهم و رفقک بهم، فربما حدث من الامور ما اذا عولت فیه علیهم من بعد احتملوه طیبه انفسهم به فان العمران محتمل

ما حملته و انما یوتی خراب الارض من اعواز اهلها، و انما یعوز اهلها لاشراف انفس الولاه علی الجمع و سوء ظنهم بالبقاء و قله انتفاعهم بالعبر، «وضع مالیات را به طوریکه پرداخت کنندگان مالیات (یا به طور عموم کسانی را که نیاز به استفاده از مالیات دارند) تا از لحاظ معیشت اصلاح شوند، مورد تحقیق و زیر نظر قرار بده، زیرا مصلحت همه در اصلاح مالیات و اصلاح حال پرداخت کنندگان، می باشد. همه ی مردم در معیشت خود نیازمند مالیات و پرداخت کنندگان آن هستند، و نظر و بررسی تو درباره ی آباد کردن زمین عالی تر و رساتر از نظر و بررسی تو در جلب و وصول مالیات باشد، زیرا مالیات بدون آبادی زمین قابل وصول نیست، و هر زمامداری مالیات مطالبه کند بدون آبادی، شهرها را ویران و بندگان خدا را هلاک می سازد، و زمامداری او پا برجای نمی ماند مگر اندکی و اگر کشاورزان و دهقانان از سنگینی مالیات یا عللی دیگر شکایت کنند، مانند آفات زراعی یا قطع آب رودخانه ها یا چشمه سارها یا نبودن باران و دیگر اقسام اختلالات رطوبت زمین، یا اختلالی در بذرهای پاشیده شده ی زمینی که سیل آنرا فراگرفته است، و یا تشنگی و بی آبی قوه ی آن را گرفته باشد، در این موارد مالیات را از دوش آنان سبک کن به طوری که وضع آن کشاورزان و دهقانان به وسیله ی تخفیف مالیات اصلاح شود، و هرگز کاری را که برای تخفیف مشقت از آنان انجام می دهی سبک مشمار، زیرا این تخفیف خود نوعی ذخیره است که نتیجه ی

آن به خود تو برمی گردد به وسیله ی آباد کردن شهرهای تو و زیباتر ساختن حکومت و جلب ستایش مردم، و سرور و ابتهاجی که با گسترش عدل در میان آنان، خواهی داشت، در حالیکه اعتماد بر آنان خواهی