حکمت اصول سیاسی اسلام صفحه 457

مختصات جان و روان آدمی و بایستگی و نبایستگی و شایستگی و ناشایستگی آن،منطقی ترین راه آن است که نخست خود آنان آن مختصات را دریابند، و سپس درباره ی آنها اظهارنظر نمایند. لذا به نظر می رسد اگر صاحبان این نظریه که (جنگ در طبیعت انسان است) طعم واقعی انواع تلخیهای جانگزا و شدیدتر از مرگ را می چشیدند، می فهمیدند که در گوشه هایی از خانه نشستن و در تماشاگریهای مخلوط با بازنگریهای مغز فرورفتن، غیر از مشاهده و دریافت واقعیات است. یعنی اینگونه متفکران باید نخست در یکی از عرصه های جنگ وارد شوند و بدنهای متلاشی شده ی شیرخواران و کودکان پستان به دهن و کهنسالان ناتوان و جوانان نو رسیده را با چشمان خود ببینند، و فرارهای دسته جمعی و انفرادی مردم وحشت زده از جنگ را به کوه ها و دره ها مشاهده کنند که چگونه در آنجاها به جهت گرسنگی و ابتلاء به بیماریهای گوناگون از بین می روند، و نیز لرزه های جگرسوز ناتوانان را که با شنیدن انفجارهای مهیب بمبها و موشکها به اندام آنان می افتد که هر لحظه

آرزوی مرگ می کنند، از نزدیک ببینند و طعم فاصله مابین آژیر خطر تا انفجار یا آژیر منتفی شدن خطر را که با تلخی جان کنش در تمام مدت عمر برابری می کند بچشند، آنگاه به تیز کردن چاقوی «چنگیز»ها و «نرون»ها بپردازند و نامش را هم فلسفه بگذارند!!

دلیل سوم- حسن ظنی که درباره ی دانشمندان و متفکران وجود دارد، مانع از اینست که یک انسان پاکدل به آسانی بپذیرد که جنگاوران و جلادان خون آشام تاریخ نه تنها به وسیله ی آن دانشمندان و متفکران تبرئه می شوند، بلکه آنان را مورد تحسین و تقدیر و تمجید نیز قرار می دهند، زیرا که آنان بدون کمترین اعتناء به ناله ها و تیره روزیها و کشتارها و بیچارگیهای بینوایان، به مقتضای ذات خود عمل کرده اند. آری نخست به طور بدیهی و مستقیم احساس نمی شود کسانی که از نظریه ی (جزء بودن جنگ از طبیعت انسان) دفاع می کنند، «چنگیز»ها و «نرون»های دیروز و امروز را مردمانی سالم و حتی مورد تمجید و تحسین قرار می دهند، زیرا که آنان به مقتضای طبیعت خود عمل نموده اند!! و کسانی را که مردم را به برادری و صلح و صفا(1) دعوت نموده و حتی چه بسا که در جلوگیری از جنگ و کشتار جان خود را هم از دست داده اند،