حکمت اصول سیاسی اسلام صفحه 87

اجتماعی با تنظیم مسائل اقتصادی و امنیت جامعه، ضرورت اصلاح مردم را گوشزد فرموده اند، و پس از اصلاح مردم، آبادی شهرها را مورد دستور قرار داده اند. یعنی نخست ساکنان شهرها را اصلاح کنید، یا به اصلاح ساکنان شهرها که انسانها هستند بیش از آبادی معمولی شهرها اهمیت بدهید.

البته این به آن معنی نیست که برای مردم، منازل و اماکن عمومی خوب نسازید، بلکه معنایش اینست

که ساختمانهای شهرها وسیله ی خوبی برای حیات طبیعی و معنوی انسانها باشد، نه اینکه همه ی اندیشه ها و بودجه ها و دیگر نیروها صرف زرق و برق و تجملات کاخها باشد، در حالیکه دیگر انسانها از داشتن کوخی برای حداقل زندگی محروم باشند، قطعی است که در این صورت ساکنان آن کاخهای پرزرق و برق موجوداتی ویرانند که در آن مساکن با لذائذ ناشی از ناهشیاری، مشغول زندگی مصنوعی می باشند.

دو مبنای عمده مواد منشورها

دو مبنای عمده ی مواد منشورها که انسان را به طور عام منظور نموده اند در گذرگاه قرون و اعصار مواد و منشورهائی که انسان به طور عموم را مورد توجه قرار بدهد، کم و بیش مطرح شده است، می توان تصور نمود که این مواد و منشورها در توصیه یا دستور به مراعات حیثیت و کرامت و آزادی انسانی به طور کلی به یکی از دو مبنا و گاهی به هر دو مبنا و گاهی به هر دو مبنا که متذکر می شویم تکیه نموده اند:

مبنای یکم- اصالت خود انسان در حیثیت و کرامت و آزادی و ارزش و شایستگی او به مراعات حق و عدالت درباره ی خود و دیگر انسانها.

مبنای دوم- اصالت انسان بدان جهت که وابسته به خدا است و با حکمت و مشیت بالغه ی آن ذات اقدس لباس هستی پوشیده است و خداوند سبحان مراعات حقوق حیات و کرامت و آزادی معقول انسان را در مسیر «حیات معقول» و حتی در حیات طبیعی معمولی غیرمزاحم، مورد دستور اکید قرار داده است. مقداری از منشورها مانند اعلامیه ی جهانی حقوق بشر که پس از جنگ جهانی دوم

تنظیم شده است، اصالت انسان را به خود او مستند دانسته و تعداد سی ماده درباره ی این حقوق تنظیم نموده است، مقداری دیگر از مواد و منشورها که در مکتبهای دینی درباره ی حقوق انسان به طور عموم آمده است مانند حقوق انسانها در فقه اسلامی، اصالت انسان را به هر دو موضوع مستند می دارد:

موضوع یکم- انسان از آن جهت که انسان است مادامی که مخل حقوق حیات و کرامت و آزادی معقول انسانهای دیگر نباشد، ذاتا دارای حق حیات و حق کرامت و حق