- مقدمه 1
- پیش گفتار 2
- مقدمه 4
- بخش اول: سلامت قرآن از تحریف 4
- بررسی واژهی «تحریف» و تعیین موضوع بحث 4
- نگاهی به سیر اندیشهی تحریف ناپذیری قرآن 6
- گفتار اول: درآمد ادلهی سلامت قرآن از تحریف 9
- اشاره 9
- 1. برای اثبات سلامت قرآن از تحریف به چه دلیلهایی استناد شده است؟ 10
- 2. کدام آیات قرآن بر سلامت قرآن از تحریف دلالت دارند و چه افرادی به آنها استدلال کردهاند؟ 10
- 3. به کدام دسته از احادیث برای سلامت قرآن از تحریف استدلال شده است و چه کسانی این دلیل را مد نظر قرار دادهاند؟ 15
- 4. شواهد تاریخی بر سلامت قرآن از تحریف چیست و چه کسانی به آن استناد کردهاند؟ 19
- 6. آیا مذهب محققان شیعه و اجماع طایفهی آنان، بر سلامت قرآن از تحریف است؟ 21
- 5. دلیل عقلی سلامت قرآن از تحریف چیست؟ 21
- گفتار دوم: بررسی مبانی نقد روایات تحریف قرآن 22
- اشاره 22
- 7. قرآن به طور کلی چه رویکردی درباره‌ی پندار تحریف و احادیث تحریفنما دارد؟ 23
- 8. ریشهی اعتقاد به تحریف قرآن چیست؟ 24
- 9. در اندیشهی اهل بیت علیهم السّلام قرآن، معیار مطلق در نقد و ارزیابی اخبار و اندیشهها معرفی شده است. این تلقی از قرآن چه تأثیری در مسألهی سلامت قرآن از تحریف دارد؟ 26
- 10. نزد دانشمندان اهل سنت، معیار و میزان بودن قرآن در بررسی روایات چه جایگاهی دارد؟ 29
- 11. تحلیل مفاهیم واژههای کلیدی در روایات تحریف نما، چه تأثیری در فهم درست این روایات دارد؟ 30
- 12. واژهی «اقراء» که در برخی از روایات تحریف نما به کار رفته است به چه معناست؟ 31
- 13. واژهی «تنزیل» که در برخی از روایات تحریف نما به کار رفته، به چه معناست؟ 33
- 14. واژهی «تحریف» در اصطلاح روایات به چه معناست؟ 36
- 16. تفاوت احادیث تحریف نما در منابع فریقین از نظر کمیّت در حذف، چیست؟ 37
- 15. آیا احادیث تحریفنما در منابع فریقین یکساناند؟ 37
- 17. تفاوت احادیث تحریف نما از نظر تنوع در منابع فریقین چگونه است؟ 39
- گفتار سوم: بررسی و نقد احادیث تحریف قرآن در منابع فریقین 40
- اشاره 40
- 18. آیا نظر فریقین در بررسی و نقد سندهای روایات تحریف نما، تفاوت دارد؟ 40
- 19. در منابع شیعی روایاتی که گفته می‌شود دلالت بر تحریف قرآن دارند به چند گروه تقسیم میشوند؟ 41
- 20. در یک نگاه کلی، اعتبار احادیث تحریف نما در منابع شیعی چقدر است؟ 42
- 22. آیا اصل وجود مصحف امام علی علیه السّلام به وسیلهی منابع فریقین قابل اثبات است؟ 44
- 21. مراد از مصحف امام علی علیه السّلام چیست؟ 44
- 23. تفاوت ساختاری و محتوایی مصحف امام علی علیه السّلام با قرآن موجود در چیست؟ 50
- 24. مراد از احادیثی که در آنها تعبیر «تحریف قرآن» به کار رفته است، چیست؟ 59
- 25. آیا اخباری که از قرائات منسوب به ائمهی اطهار علیهم السّلام پرده برمیدارند، نشانی از تحریف قرآن موجود دارند؟ 61
- 26. مراد از احادیث فساطیط (خیمهها) چیست و چه رابطهای با تحریف قرآن دارد؟ 64
- 27. آیا احادیثی که از وجود نام ائمه علیهم السّلام در قرآن حکایت می‌کنند، بر تحریف قرآن دلالت دارند؟ 65
- 28. اخباری که در ظاهر دلالت بر تحریف قرآن به نقیصه می‌کنند، چگونه پاسخ داده 71
- 29. حاصل بررسیها درباره‌ی احادیثی که موهم به تحریف قرآن‌اند چیست؟ 77
- 30. چه افرادی از امامیه بر سلامت قرآن از تحریف گواهی دادهاند؟ 78
- 31. داوری اهل سنت درباره‌ی دیدگاههای امامیه در زمینهی سلامت قرآن از تحریف چیست؟ 79
- 32. احادیث تحریف نما در منابع اهل سنت به چند دسته تقسیم میشوند؟ 80
- 33. ضرورت بررسی احادیث تحریف نما در مصادر اهل سنت چیست؟ 81
- الف) مقایسهی مضامین احادیث تحریف نما با آیات قرآن 81
- ب) مقایسهی مضامین احادیث تحریف نما در مصادر شیعه و اهل سنت 82
- ج) بررسی و نقد نظریه‌ی نسخ التلاوة 82
- 34. احادیثی که دلالت بر لحن و خطا در نگارش قرآن کریم دارند، کداماند؟ 83
- 35. دیدگاه اهل سنت درباره‌ی این دسته از احادیث (احادیث دال بر لحن و خطا در نگارش قرآن) چیست؟ 84
- 36. احادیثی که از تحریف به زیاده در قرآن موجود حکایت می‌کنند، کداماند؟ 87
- 37. اهل سنت درباره‌ی این احادیث (احادیث دال بر تحریف به زیاده در قرآن) چه نظری دارند؟ 89
- 38. مراد از اخباری که از القای شیطان در وحی خبر میدهند چیست؟ 93
- 39. پاسخهای اهل سنت به این دسته از اخبار چیست؟ 95
- 40. حدیث تغییر تعدادی از کلمات قرآن از ناحیهی برخی از زمامداران چیست؟ 96
- الف) اسقاط دو سورهی «حفد» و «خلع» از قرآن 98
- 41. احادیثی که گفته می‌شود دلالت بر تحریف به نقیصه دارند کداماند؟ 98
- اشاره 98
- د) از دست رفتن بخشی از سورهی توبه 99
- ب) از دست رفتن بسیاری از آیات قرآن 99
- ج) اسقاط دو سوره معادل سوره برائت و مسبحات 99
- ه) از دست رفتن بخشی از سورهی احزاب 100
- و) تحریف در سورهی «البیّنه» 101
- ز) اسقاط در سورهی «العصر» 102
- ح) اسقاط آیات رضاع، جهاد و رجم 102
- ط) حذف و تبدیل کلمات و عبارات در برخی از آیات 103
- ارزیابی سند حدیث مربوط به عبارتی از سوره الفتح 104
- 42. دیدگاههای اهل سنت درباره‌ی صحت و سقم سندهای این احادیث چیست؟ 104
- ارزیابی سند حدیث «لو ان لابن آدم و ادیا ...» از سورهی بیّنه 104
- ارزیابی سند حدیث رضاع 106
- الف) حمل بر تفسیر 107
- 43. اهل سنت درباره‌ی مضامین احادیث چه میگویند؟ 107
- ج) حمل بر حدیث قدسی 108
- ب) حمل بر سنت 108
- د) حمل بر دعا 109
- ه) حمل بر جعل و وضع حدیث یا خطای در فهم 109
- و) التزام به مفاد این اخبار و گرایش به تحریف قرآن 110
- 44. نظریه‌ی «نسخ التلاوة» چیست و چه جایگاهی در بررسی مضامین احادیث تحریفنما دارد؟ 111
- اشاره 113
- 45. آیا در پاسخ به احادیث تحریفنما نظریه‌ی نسخ التلاوة، نظریهای درست و قابل قبول است؟ 113
- الف) این اخبار، اخبار آحادند. 114
- ج) نسخ آیات مزعوم پس از انقطاع وحی 117
- 46. حاصل بررسیهای اهل سنت درباره‌ی احادیثی که موهم به تحریف قرآن‌اند چیست؟ 119
- 47. دیدگاه امامیه درباره‌ی احادیث تحریف نما در منابع اهل سنت چیست؟ 120
- گفتار اول: بررسی و نقد تردیدها 126
- اشاره 126
- بخش دوم: بررسی و نقد تردیدها و افتراها 126
- 1. موضوع کتاب فصل الخطاب محدث نوری چیست؟ 126
- 2. محدث نوری در مقدمههای کتاب فصل الخطاب چه مباحثی را مطرح کرده و پاسخ آنها چیست؟ 128
- دلیل اول تشابه امتها در رفتار و کردار. 131
- 3. ادلّهی محدث نوری بر وجود نقصان و خلل در قرآن چیست و چه پاسخی دارد؟ 131
- دلیل دوم چگونگی جمع‌آوری قرآن پس از وفات پیامبر خدا. 132
- دلیل سوم نظریه‌ی «نسخ التلاوة» و بطلان آن. 133
- دلیل چهارم «مصحف امام علی» و تفاوت محتوایی آن با قرآن موجود. 134
- دلیل پنجم استناد به مصحف عبد اللّه بن مسعود. 135
- دلیل ششم وجود مصحف ابی بن کعب و تفاوت آن با مصحف موجود. 136
- دلیل هفتم گردآوری قرآن توسط عثمان و نابود کردن سایر مصاحف. 137
- دلیل هشتم اخباری که اهل سنت در کتاب‌هایشان آوردهاند. 139
- دلیل نهم نام اوصیای نبی اکرم صلّی اللّه علیه و اله در کتابهای پیشینیان. 139
- دلیل دهم اختلاف قاریان هفتگانه یا دهگانه در کلمات قرآن. 140
- دلیل یازدهم و دوازدهم انبوهی از احادیث از منابع امامیه. 142
- 4. درباره‌ی ادلهی سلامت قرآن از تحریف چه مناقشههایی صورت گرفته و پاسخشان چیست؟ 146
- 5. مناقشهی محدث نوری در دلالت آیهی حفظ (آیهی نهم از سورهی حجر) بر سلامت قرآن از تحریف چیست و پاسخ آن کدام است؟ 147
- 6. مناقشهی محدث نوری در استدلال به آیات شریفهی 41 و 42 سورهی فصلت بر سلامت قرآن از تحریف چیست و پاسخ آن کدام است؟ 149
- 7. تحریفگرایان در نقد ادلهی روایی سلامت قرآن از تحریف چه میگویند و چگونه پاسخ داده می‌شود؟ 150
- 8. آیا اندیشهی تحریفگرایی در قرآن بدون تناقضگویی است؟ 152
- 9. در ردّ کتاب فصل الخطاب و نقد دیدگاههای محدث نوری چه کتابهایی نوشته شده است؟ 155
- 10. آیا با فرض وقوع تحریف در آیات قرآن میتوان حجیّت ظواهر قرآن را باور داشت؟ 157
- 11. سورههای «نورین» و «ولایة» کداماند و بررسی آنها چه ضرورتی دارد؟ 158
- گفتار دوم: بررسی و نقد افتراها 158
- 12. ساختار و محتوای سورهی نورین و ولایت چیست؟ 160
- 13. سورههای مزعوم نورین و ولایت در گزارشها و پژوهشهای خاورشناسان چه جایگاهی دارند؟ 163
- 14. دیدگاه سلفیان درباره‌ی این دو سوره چیست و آنها را از چه منابعی نقل می‌کنند؟ 168
- 15. این دو سوره در چه قرنی و توسط چه کسانی جعل شدهاند و نخستین منبع آنها چیست؟ 170
- 16. کتاب دبستان مذاهب از کیست و انگیزهی نگارش آن چه بوده است؟ 172
- 17. آیا ابن شهر آشوب بر این باور است که عثمان سورهی ولایت را از قرآن برانداخته است؟ 175
- 18. کتاب تذکرة الائمة که این دو سوره در آن است، تألیف چه کسی است؟ 176
- 19. حاصل سخن درباره‌ی دو سورهی ولایت و نورین چیست؟ 178
- اشاره 179
- 20. چه شبهاتی درباره‌ی مصحف امام علی علیه السّلام مطرح شده است، آیا این مصحف با قرآن موجود تفاوتی دارد؟ 179
- شبهاتی به قرار زیر درباره‌ی مصحف امام علی علیه السّلام مطرح شده است: 180
- 21. مصحف فاطمه علیها السّلام چیست؟ آیا خبر مصحف فاطمه در منابع شیعی حکایت از تحریف قرآن موجود دارد؟ 187
- 22. مراد از عنوان «تحریف» در برخی از کتابهای کهن شیعی چیست؟ 191
- 23. آیا در کتاب سلیم بن قیس اخبار تحریف نما وجود دارد؟ 194
- 24. آیا علی بن ابراهیم قمی (از بزرگان شیعه در قرن سوم و چهارم) را میتوان در زمرهی تحریف گرایان به حساب آورد؟ 195
- 25. دیدگاه ثقة الاسلام ابو جعفر کلینی درباره‌ی سلامت قرآن از تحریف چیست؟ 199
- 26. آیا در باور شیخ صدوق درباره‌ی سلامت قرآن از تحریف تردیدی وجود دارد؟ 203
- 27. آیا میتوان در دیدگاه سید مرتضی علم الهدی درباره‌ی سلامت قرآن از تحریف تردید کرد؟ 206
- 28. آیا شیخ مفید قایل به تحریف است؟ دیدگاه ایشان در اینباره چیست؟ 209
- 29. آیا نظریه‌ی «نسخ التلاوة» قابل دفاع و مورد پذیرش فریقین است؟ 212
- 30. آیا امامیه درباره‌ی سلامت قرآن از تحریف «تقیّة» می‌کنند؟ 216
- منابع 225
متن این خبر بدون هیچ شرحی، هر چیز را روشن می‌کند. امام می‌فرماید ترتیب آیات در قرآنی که طبق نزول جمع‌آوری شده [و اکنون نزد امام زمان «عج» است خلاف ترتیب آیات در قرآن کنونی است و روشن است که تألیف آیات، ربطی به تحریف آیات ندارد؛ افزون بر این، اگر بخواهیم عقیده‌ی شیخ مفید را درباره‌ی قرآن بنگریم، باید به کتاب تصحیح الاعتقادات رجوع کنیم. شیخ در این کتاب در مقام بیان اعتقادات امامیه، نظر استادش ابو جعفر صدوق را بر سلامت قرآن از تحریف پذیرفته، بدون آن که بر آن تعلیقه‌ای یا مناقشه‌ای داشته باشد. (1)
29. آیا نظریه‌ی «نسخ التلاوة» قابل دفاع و مورد پذیرش فریقین است؟
29. آیا نظریه‌ی «نسخ التلاوة» قابل دفاع و مورد پذیرش فریقین است؟
گفتیم دیدگاه دانشمندان اهل سنت درباره‌ی أحادیث تحریف نما در کتاب‌هایشان، یکسان نیست. (- بخش اول، پرسش‌های 35- 44) گروهی از آنان بر صحت و اعتبار أسانید آنها تأکید می‌ورزند و گروهی دیگر، آنها را ضعیف و مجعول قلمداد می‌کنند.
شیوه‌ی آنان درباره‌ی علاج مضامین این احادیث (به ویژه احادیث تحریف به نقیصه) نیز، به فراخور مضامین روایات و نوع تلقی آنان، متفاوت است؛ از جمله علاج‌های آنان، حمل این اخبار بر «شرح و تفسیر آیات»، «سنت»، «حدیث قدسی»، «وضع و خطای راوی» و نیز التزام افرادی اندک از آنان به مفاد این روایات و گرایش به قول به تحریف بود. این نوع علاج‌ها در بین اهل سنت، در مقایسه با نظریه‌ی نسخ التلاوة، رونق کم‌تری دارد.
همان گونه که در بررسی گسترده‌ی نظریه نسخ التلاوة ملاحظه کردید (- بخش اول، پرسش 45)، بیش‌تر اهل سنت بر این باورند که مفاد این احادیث، آیات قرآن‌اند؛ لیکن بنابر اشاره‌ی خود قرآن، تلاوت این آیات نسخ شده و به همین دلیل در قرآن موجود یافت نمی‌شوند. بنابراین نظریه، از یک سو، سلامت قرآن از تحریف مخدوش نمی‌شود و از طرف دیگر، راه خرده‌گیری بر مؤلفان کتاب‌ها (از جمله صحیحین و منابع معتبر دیگر) بسته می‌شود. از این روست که بیش‌تر اهل سنت، احادیث تحریف نما در
1- 1. همو، تصحیح الاعتقادات، تحقیق حسین درگاهی، ص 123.