جلوه‌های بلاغت در نهج البلاغه‌ صفحه 110

فقات عينه يعني چشمش را كور كردم و تفقات السحابه عن مائها يعني تكه تكه شد. تفقا الدمل و الجرح شكافته شد. در اين عبارت فتنه به انسان يا حيوان درنده‌اي تشبيه شده و چشم آن، به عنوان يكي از لوازم مشبه به كار رفته است، چشمي كه با آن به مردم خيره مي‌شود و آنان را تهديد مي‌كند. [279].

در توصيف اهل قبور:

و كيف يكون بينهم تزاور و ققد طحنهم بكلكله البلي و اكلتهم الجنادل و الثري. [280].

و چنان يكديگر را ديدار كنند كه فرسودگيشان خرد كرده و سنگ و خاك آنان را در كام فرو برده. بلي مساوي فرسودگي مشبه است، و كلكل، سينه و جنادل، صخره‌ها و ثري، خاك از لوازم مشبه به و هر دو عبارت از نوع استعاره‌ي مكنيه است.

استعاره تحقيقيه و تخييليه

استعاره‌ي تحقيقيه: آن است كه در آن مستعار له بوسيله حس يا عقل قابل اشاره و محقق باشد. تحقق حسي مانند:

و اجري فيها سراجا مستطيرا. [281].

و فرمود تا خورشيد فروزان- در چرخ گردان- به گردش برخاست.

سراج براي خورشيد استعاره شده و امري حسي است.

و تحقق عقلي نظير:

ارسله بالدين المشهور و العلم الماثور و الكتاب المسطور و النور الساطع و الضياء اللامع و الامر الصادع. [282].

او را بفرستاد با دين آشكار و نشانه‌هايي پديدار و قرآن نبشته در علم پروردگار، كه نوري است رخشان و چراغي است فروزان و دستورهايش روشن و عيان.