مبانی استراتژی فرهنگی از دیدگاه علی (ع) صفحه 122

فرهنگ، عنصری است که شامل همه‌ی کنش‌ها و واکنش‌های فرد و محیط پیرامون او با بعد زیرین زندگی گروه‌های اجتماعی می‌شود؛ یعنی مجموعه‌ی روش‌ها و شرایط زیست یک جامعه بر اساس بنیاد مشترکی از سنت‌ها و دانش‌ها و نیز اشکال مختلف بیان جایگاه فرد در درون جامعه، به هم پیوند خورده است و تنها با دخالت عوامل فرهنگی در راه حل‌های انتخاب شده برای توسعه می‌توان به طور کامل نیازها و خواست‌های گروه‌های اجتماعی و ملت‌ها را برآورده ساخت.

نسبت توسعه‌ی فرهنگی و توسعه‌ی اقتصادی

توسعه‌ی فرهنگی همگام با توسعه‌ی اقتصادی نیست، بلکه فراتر از آن بوده و عامل پویایی و نوآوری است. دلایلی که برای دفاع از این بیان آورده می‌شود به قدر کافی مستدل است و نیازی به ملاحظات فلسفی ندارد. هر چند ارزش ملاحظات فلسفی بر کسی پوشیده نیست، از دید تصمیم گیرندگانی که به داده‌های کمی بیشتر اهمیت می‌دهند ممکن است چندان مناسب نباشد، چرا که تنها با استفاده از یک منطق چند رشته‌ای و با استعانت از اقتصاد، جامعه شناسی و تاریخ می‌توان از نقش فرهنگ در توسعه، به طور مستدل دفاع کرد. به هر حال، فرهنگ همانند اسب حقیقی تراوا پیشاپیش تاجرها گام بر می‌دارد و مذهب که بدون شک بنیان فرهنگی همه جوامع است، تحولات اقتصادی را شکل می‌دهد. به استناد تاریخ انسانی، فرهنگ، بنیان و سرچشمه‌ی اقتصاد است. در گذشته‌های دور، فرهنگ در معنای گسترده‌ی خود بر زندگی روزمره حاکم بود و جای چندانی برای اقتصاد و منطق نمی‌گذاشت و برای مدت‌های طولانی در غرب، اقتصاد به عنوان عامل تولید ثروت، مایه‌ی کشمکش و جدال بین کشیش‌ها و جنگجویان، تابع فرهنگ بود.

قطعا توسعه‌ی اقتصاد در عهد باستان نیز عمیقا با اتکا بر ارزش‌های