سلسله مباحث اعتقادی (الهیات در نهج البلاغه) صفحه 161

جلسه بیست و هشتم

سخن استاد شهید مطهری

شهید مطهری(ره) در جلد پنجم اصول فلسفه و روش رئالیسم در بحث صفات حضرت حق این چنین پانوشت می زند:

از اینجا بحث صفات خداوند آغاز می شود. بحث در این است که خداوند را با چه صفاتی باید توصیف کنیم؟ چه صفاتی را باید از او سلب کنیم؟ مقیاس ما در اثبات و یا نفی پاره ای از صفات چیست؟... .

قبل از ورود در بحث لازم است قوه عقل و اندیشه را نقّادی و بررسی نمائیم... بعضی از دانشمندان اسلامی معتقدند که عُلُوّ و شُمُوخ و برتر بودن ذات أقدس الهی از خیال و قیاس و گمان و وهم، ایجاب می کند که جلو پرواز مرغ اندیشه را از اول بگیریم و راه «تنزیه» بپوئیم وگرنه در ورطه خطرناک «تشبیه» خواهیم افتاد.

ذات خدا را به هیچ مخلوقی در هیچ جهتی نمی توان تشبیه کرد... از طرفی دیگر هر صفتی از صفات که ما می شناسیم، صفت مخلوق است نه صفت خالق؛ زیرا آن را از مخلوق گرفته ایم. ما مستقیماً فقط با مخلوقات سروکار داریم و هر صفتی که در ذهن ما نقش می بندد و آن را کمال می پنداریم، کمالی است که از طریق مشاهده آن کمال در یک مخلوق در ذهن ما راه یافته است. پس اگر خالق را نیز متّصف به آن صفت بدانیم، صفت مشترک میان او و مخلوقات قائل شده و مخلوقات را با او در آن صفات، شبیه و شریک ساختیم، لهذا در حدیث وارد شده است:

کُلُّ ما مَیَّزتمُوه بِأوهامِکُم بِأدقِّ مَعانیِهِ، فَهُو مَصنوعٌ لَکم، مَردُودٌ إلیکُم و لَعلَّ النَّملَ الصِّغارَ یَزعَمُ أنَّ لله زبانیَّتَین؛{106}

هرچه را شما در توهّماتِ خود به دقیق ترین معانی آن مشخص کنید (و بپندارید که او خداست، او خدا نیست) او ساخته ذهن شماست!