سلسله مباحث اعتقادی (الهیات در نهج البلاغه) صفحه 169

اما این سخن که این صفات، عین ذات اند و الفاظ مترادفی باشند که معنای واحد دارند، گویا از باب اشتباه مفهوم به مصداق است.

برهان ثابت می کند که مصداق این صفات، یکی است؛ اما مفاهیم آنها با هم متغایرند و هرگز با هم اتّحاد ندارند.

افزون بر این، لغت و عرف، ترادف را تکذیب می کند.

جلسه سی ام

نظر علاّمه طباطبایی(ره)

علاّمه طباطبایی قول اول را انتخاب می کند که بسیاری از محقّقان نیز به آن قائل اند. براساس این قول، صفاتِ ثبوتی عین ذات اند و در عین حال، عین یک دیگر نیز می باشند؛ مفاهیم مختلفی اند که مصداق واحد دارند.

اشکال این است که چگونه امکان دارد که مفاهیم مختلف (علم، قدرت، حیات و...) با هم وحدت حقیقی یابند و مصداقشان واحد باشد؟!

مفهوم واحد از مصادیق متباین انتزاع نمی گردد، و نیز نمی توان مفاهیم متباین را از مصداق واحد انتزاع کرد؛ مفهوم علم، غیر از مفهوم قدرت است و مفهوم قدرت، از مفهوم حیات جداست و هر سه با هم تباین دارند؛ چگونه می توان این مفاهیم متباین را از مصداق واحد بیرون کشید؟!

سخن علاّمه، در این زمینه، چنین است:

و الحَقُّ هو القولُ الأوّلُ؛ و ذلک لِما تَحقَّقَ أنَّ الواجبَ بالذَّات عِلَّهٌ تامّهٌ یَنتَهی إلیه کلُّ مَوجودٍ مُمکنٍ بلا واسطه أو بواسطه أو وسائط، بمَعنی أنَّ الحقیقهَ الواجبیّهَ هی العِلَّه بعَینِها؛ و تَحقَّقَ أیضاً أنَّ کلَّ کمالٍ وجودیٍ فِی المَعلولِ فَعِلَّتُه فِی مقام عِلِّیتِهِ واجدهٌ له بنَحو أعْلی و أشْرف؛ فَللواجب بالذَّات کلُّ کمالٍ وجودیٍ مَفروض عَلی أنَّه وجودُ صِرفٍ لایُخالِطُه عدم.

و تَحقَّقَ أنَّ وجودَه صِرفٌ بَسیطٌ واحدٌ بالوَحدهِ الحَقَّه، فَلیس فِی ذاته تَعدُّد جهه و لاتَغایُرِ حَیثیَّهٍ؛ فَکُلُّ کَمالٍ وجودی مفروض فیه عَین ذاته، و عَین الکمال الآخر المَفرُوض لَه.