سلسله مباحث اعتقادی (الهیات در نهج البلاغه) صفحه 173

درباره خودمان می گوییم: «ما به اختیار مجبوریم» مجبوریم که مختار باشیم و فعلی را انجام دهیم یا ترک کنیم؛ سلطه بر طرفین به دستِ خود ماست، و معنای اختیار همین است.

یادآوری

صفات ثبوتی ذاتی (علم، قدرت، اراده و...) که در مخلوقات هست، آیا تنزّل و ترشُّح ذات و پرتوی از اوست، یا اینکه ذات مقدس که فاعل مختار است اینها را ایجاد کرده است؟

اگر بگوییم: ذات مقدس این صفات را برای مخلوقات ایجاد کرده است، در واقع آنها مسبوق به عدم اند و به حقیقت ممکن و نیازمند و وابسته اند، و این صفاتِ مخلوقات، کمالی برای خالق به شمار نمی روند؛ چراکه حقیقتِ آنها وابستگی و نیاز است.

و اگر بگوییم: این صفاتِ مخلوقات، رقیقه ای از ذاتِ خداوندی اند و تنزّل ذاتِ او به حساب می آیند، مبنای اصاله الوجود رخ می نماید که براساسِ آن معلول از ذاتِ علت متولِّد می شود، و مسأله «وحدت وجود» ، «تطوُّر وجود» مطرح می گردد، و قول به تشکیک نمی تواند گرهی از آن بگشاید؛ و این مبنا، مبنای درستی نمی باشد.

البته روشن است که در علل طبیعی این سخن درست است و سنخیت میان علت و معلول لازم است؛ چراکه مُعطِی شیء نمی تواند فاقدِ آن باشد.

اشکال به وجود آمدن تعطیل در اینجا روی نمی دهد؛ زیرا از راه فطرت، و مسأله عرفان الله بالله (شناختِ خدا از طریق خود او) می توان به پاسخ درست دست یافت.

سخن استاد مطهری

استاد مطهری در پاسخ این اشکال که: «تنزیه، ایجاب می کند که خداوند هیچ صفت مشترک با مخلوقات نداشته باشد»{119} می گوید:

صحیح است که بشر قادر نیست به کنه ذات و صفاتِ حق پی ببرد... ولی این جهت ایجاب نمی کند که امتیاز و تفاوت مخلوق و خالق، در این جهت باشد که هر معنی و صفت که درباره مخلوق صدق می کند، درباره خالق صدق نکند، و بالعکس.