سلسله مباحث اعتقادی (الهیات در نهج البلاغه) صفحه 178

این، همان سخنی است که در آیات و اَخبار و گفتار عالمان و متکلّمان شایع می باشد که از آثار به مَبدَأ آثار پی می بریم (شناخت مؤثِّر با اثر).

این وجوه را به خاطر سپار تا مقصود [ائمه(ع)] در ا حادیث مختلف بر تو مشتبه نگردد؛ چراکه هر یک از آنها ناظر به یکی از این رویکردهاست.

این سخن، تعلیقه ای استوار و درست به نظر می رسد. تلاش و زحمات همه عالمان شایان تقدیر و سپاس است، لیکن شاید همه مطلب در این سخن نگنجد. انسان نباید هیچ گاه مقهور شخصیت افراد شود. باید منتظر باشیم که از طریق تعقّل در تعالیم وحیانی به کجا می رسیم .

جلسه سی و دوم

شناخت خدا از طریق خدا

اشاره

از راه های اصلی برای شناختِ خدا و اسما و صفاتِ او، این است که خدا را از طریق خودِ خدا بشناسیم و به احادیث مطرح شده در این زمینه رجوع کنیم.

شیخ کلینی در اصول کافی بابی را با این عنوان می آورد: «باب أنَّه لا یُعرَف إلاّ به»{122} (بابی در این باره که خدا جز به وسیله خود او شناخته نمی شود) و نیز شیخ صدوق در کتاب التوحید در باب 41 این گونه عنوان می زند «باب أنّه عزّوجلّ لا یُعرف إلاّ به»{123} (بابی در این باره که خدای بزرگ را جز از راه خودِ او نتوان شناخت). این عنوان، در کلام دیگر بزرگان که به مباحث توحیدی و اعتقادی پرداخته اند نیز مشاهده می شود، علامه مجلسی در بحارالأنوار بابی را آورده که همین مضمون را دارد.{124}

روایت اول

منصور بن حازم می گوید، به امام صادق(ع) گفتم: من با گروهی مناظره کردم و گفتم: خدای بزرگ برتر و با شکوه تر و گرامی تر از آن است که به خلقِ خویش شناخته گردد، بلکه بندگان به وسیله خدا شناخته می شوند. امام(ع) فرمود: «رَحِمَکَ الله» ؛ خدا تو را رحمت کند.{125}