سلسله مباحث اعتقادی (الهیات در نهج البلاغه) صفحه 8

از منظر نهج البلاغه، یعنی آنچه در خطبه ها و وصایا و کلمات قصار آن حضرت در این مجموعه آمده است، مسئله شناخت از بدیهیات است و لزوم شناخت امری مفروغ عنه می باشد؛ زیرا بدیهی است که حضرت اصرار بر این دارند که چنان باشید، چنین نباشید، این را بدانید و از تکامل های روحی تان غفلت نکنید و تأکیدهای بسیار در جهت تعلیم و تربیت و تکامل نموده اند.

وقتی تأکید می شود به اینکه چنین مطالبی را بدانید و چنین و چنان در جهت دانستنی هاتان در تلاش باشید، معنایش این است که شناخت هم ممکن است و هم لازم.

آن گاه که حضرت امتیازات و صفات شخصیت های ممتاز و متقی را در خطبه متقین می شمارند، می فرمایند: فَمِن علامه أحدِهم أنَّکَ تَری له قُوّهً فی دین و حَزماً فی لِین و إیماناً فی یقین و حِرْصاً فی عِلْم؛

از جمله صفات پرهیزگاران حرص در علم است. پیداست که علم، یعنی شناخت. پس روشن است که مسئله شناخت و تأکید بر شناخت در این مجموعه مُسَلّم است.

ابزار شناخت

ابزار شناخت فراوان است؛ حواس ظاهر ما ابزار شناخت اند، عقل ابزار شناخت است، فطرت - اگر آن را از عقل جدا بدانیم - ابزار شناخت است. در بیانات حضرت عبارات فراوانی است که مشخص می سازد اینها ابزار شناخت اند.

در خطبه 153 می فرمایند:

فَلْیَنْتَفِع إمرؤ بنفسه فإنَّما البَصیر مَن سَمِعَ فَتَفکَّرَ و نَظَرَ فأبْصَرَ و انتفع بالعبر، ... .{5}

حضرت توجّه می دهند که انسان باید از تمام سرمایه های وجودش در جهت کسب معرفت و شناخت، بهره بگیرد (یعنی استفاده از کلیّه هواس).

در خطبه 83 می فرمایند:

جَعَلَ لکم أسماعاً لِتَعِیَ ما عناها، و ابصاراً لِتجلُوَ عن عَشاها؛{6}