ایمان و کفر، ج 2، ص: 3 صفحه 1

جلددوم

53 در نیت و شرائط و مراتب آن

1- ابو حمزه ثمالی گوید: امام سجاد علیه السّلام فرمود: هر عملی باید با نیت باشد.

2- سکونی از امام صادق علیه السّلام روایت می کند که رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله فرمودند:

نیت مؤمن از عملش بهتر است و نیت کافر از عمل او بدتر می باشد و هر کس طبق نیت خود کار می کند.

3- ابو بصیر گوید: از امام صادق علیه السّلام سؤال کردم حد عبادت چه اندازه می باشد که اگر کسی آن را انجام داد به او عابد بگویند، فرمود: حسن نیت با اطاعت.

4- ابو بصیر گوید: امام صادق علیه السّلام فرمودند: بنده مؤمن فقیر می گوید: بار خدایا مرا روزی ده تا فلان کار خوب را انجام دهم و دنبال کارهای نیک بروم، و هر گاه با نیت درستی این سخن را

بگوید خداوند در نامه عمل او پاداش می نویسد، مثل اینکه آن عمل را انجام داده باشد، زیرا خداوند کریم و نعمت او فراگیر می باشد.

5- ابو هاشم گوید: امام صادق علیه السّلام فرمود: اهل آتش برای این در دوزخ مخلد می باشند که نیت آنها در دنیا این بود که هرگز دست از معصیت باز ندارند، و اهل بهشت هم از این جهت در بهشت جاودان هستند که آنها در دنیا پیوسته از خدا اطاعت می کردند.

ص: 4

پس بنا بر این مردم با نیت خود محشور می شوند و پاداش و جزاء آنها بر طبق نیت آنها می باشد، و بعد از این آیه شریفه «قُلْ کُلٌّ یَعْمَلُ عَلی شاکِلَتِهِ» را قرائت کردند و فرمودند: یعنی با نیت خود.

6- ابو حمزه گوید: امام باقر علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله فرمودند: روز قیامت مردی را می آورند و به او می گویند احتجاج کن، او می گوید: بار خدایا مرا آفریدی و هدایت کردی و زندگی فراخی به من دادی.

من هم به مردم رسیدم و از مال خودم به آنها دادم و وسائل آسایش آنها را فراهم کردم تا امروز از رحمت تو استفاده کنم، خداوند متعال می فرماید: بنده من راست می گوید او را وارد بهشت کنید.

7- علی بن عیسی گوید: امام علیه السّلام فرمود: موسی با خداوند مناجات می کرد و در ضمن مناجات طولانی به او گفته شد: چنان عمل کن که گویا پاداش آن را مشاهده می کنی و اگر چنان باشی طمعت نسبت به آخرت بیشتر می شود.

8- علی علیه السّلام در وصیت خود فرمودند اینست آنچه بنده خدا امیر المؤمنین علی بن ابی

طالب نسبت به مال خود وصیت می کند و می خواهد اموال خود را در راه خدا بدهد، تا خداوند او را وارد بهشت کند و آسایش عطا نماید.

علی علیه السّلام فرمود: مردی حریص تر به اجتماع امت محمد و هم بستگی آنها مانند من نیست و مقصودم از این نیت آن است که ثواب نیک داشته باشم، و جای شرافت مندی را پیدا کنم.

9- حضرت رسول صلی اللَّه علیه و آله فرمودند: هر کس یک روز روزه مستحبی بگیرد و مقصودش رسیدن به ثواب خداوند باشد، آمرزش برای او لازم می گردد.

10- امام علیه السّلام در تفسیر آیه شریفه «مَنْ کانَ یُرِیدُ الْحَیاهَ الدُّنْیا وَ زِینَتَها نُوَفِّ إِلَیْهِمْ أَعْمالَهُمْ فِیها وَ هُمْ فِیها لا یُبْخَسُونَ» فرمودند هر کس کار خیری بکند و نظرش این باشد که خداوند در دنیا پاداش او را بدهد خداوند خواسته او را اجابت می کند ولی در آخرت گرفتار آتش می گردد.

11- ثمالی از امام سجاد علیه السّلام روایت می کند که فرمود: هیچ قریشی و یا عربی

ص: 5

بر دیگران فضیلتی ندارند فضیلت فقط به تواضع می باشد، کرامتی جز تقوی نیست، عملی بدون نیت درست نمی باشد، و عبادتی بدون درک ارزش ندارد، مبغوض ترین مردم کسی است که خود را پیرو یک امام بداند ولی عمل او را انجام ندهد.

12- جعفر بن ابراهیم از امام رضا علیه السّلام روایت می کند که فرمود: هنگامی که روز قیامت فرا رسد مؤمن را در مقابل خداوند قرار می دهند، و او خود بحساب و کتاب او می رسد، نامه عمل او را بدستش می دهند و او در آن می نگرد.

هنگامی که متوجه گناهانش می گردد، چهره اش تغییر می کند و بدنش می لرزد

و جانش درهم می ریزد، بعد از آن متوجه کارهای نیکش می شود، در اینجا خوشحال می شود، و خوشحال می گردد و روحش شادمان می شود.

بعد از آن متوجه پاداشهائی می گردد که خداوند برای او مهیا کرده است، در این جا بسیار خوشحال می شود، سپس خداوند به فرشتگان امر می کند بروید صحیفه اعمالی که آنها را مورد عمل قرار نداده اند بیاورید.

هنگامی که فرشتگان آن نامه ها را به نظر آنها می رسانند می گویند بار خدایا خود می دانید که ما این اعمال را انجام نداده ایم، خداوند می فرماید: شما راست می گوئید ولی چون شما نیت کردید آن کارها را بکنید ما هم آن اعمال را در نامه اعمال شما نوشتیم و اینک ثواب آنها را به شما می دهیم.

13- یونس بن ظبیان گوید: امام جعفر صادق علیه السّلام فرمود: مردم خداوند را بر سه وجه عبادت می کنند، گروهی برای رسیدن به ثواب خدا را عبادت می کنند این را عبادت طمع و حرص می گویند، گروهی دیگر برای ترس عبادت می نمایند و این نوع عبادت بردگان است.

اما من خداوند را برای اینکه او را دوست می دارم عبادت می کنم، این را عبادت بزرگان و کریمان گویند و همین عبادت است که خداوند می فرماید «وَ هُمْ مِنْ فَزَعٍ یَوْمَئِذٍ آمِنُونَ» این گونه عبادت کنندگان از وحشت روز قیامت در آسایش می باشند.

ص: 6

خداوند متعال در قرآن می فرماید: بگو اگر شما خداوند را دوست می دارید از من متابعت کنید تا خداوند شما را دوست بدارد و گناهان شما را بیامرزد، هر کس خداوند را دوست بدارد خداوند هم او را دوست می دارد و هر کس مورد محبت خدا شد در آسایش خواهد بود.

14- فضیل گوید: امام صادق

علیه السّلام فرمود: هر گاه نیت قوی بود بدن ضعیف و ناتوان نمی گردد.

15- حسن بن زیاد گوید: امام صادق علیه السّلام فرمود: هر کس زبان راستگو داشته باشد کارهایش پاک می گردد، و هر کس نیت او نیکو باشد روزیش زیاد می شود، و هر کس به خویشاوندان خود نیکی کند عمرش زیاد خواهد شد.

16- عبد اللَّه بن سنان گوید: خدمت امام صادق علیه السّلام رسیدیم، یکی از کسانی که در آن جا نشسته بود گفت: قربانت گردم ای فرزند رسول خدا آیا می ترسی من منافق باشم، امام پرسید در هنگام خلوت در شب و یا روز که در خانه خود هستی مگر نماز نمی خوانی.

عرض کردم چرا نماز می خوانم و در خلوت نماز خود را ترک نمی کنم، امام علیه السّلام سؤال کردند شما برای که در خلوت نماز، می گذاری، گفت: برای خداوند عز و جل، امام فرمود: پس در این حال چگونه منافق بحساب می آئی در صورتی که برای او نه برای غیر او در خلوت نماز می گذاری.

17- زید شحام گوید به حضرت صادق علیه السّلام عرض کردم از شما شنیدم فرمودید: نیت مؤمن از عملش بهتر است، چگونه می شود که نیت از عمل بهتر باشد، فرمود: برای اینکه عمل گاهی برای ریا می باشد ولی نیت فقط برای خداوند است از این رو طبق نیت پاداش می دهد.

امام صادق علیه السّلام فرمود: بنده ای از روی نیت قصد می کند که هنگام شب نماز بگذارد ولی شب خواب بر او غلبه می کند و به خواب می رود، خداوند ثواب نماز را در نامه اعمال او صدقه حساب می کند.

18- یکی از راویان از امام باقر علیه السّلام روایت می کند که فرمود: نیت

مؤمن از

ص: 7

عملش افضل است، زیرا او خیری را نیت می کند که موفق به انجام آن نمی گردد، ولی نیت کافر از عملش بدتر است، برای اینکه کافر همواره شر را در نظر می گیرد اگر چه آن را مورد عمل قرار ندهد.

19- ابن صدقه گوید: از جعفر بن محمد علیهما السّلام پرسیدند کسی که نیت می کند سوگند یاد کند آیا این چه حکمی دارد، فرمودند این گونه نیت ها در جایی لازم هستند و در جایی لازم نیستند اما آن جایی که نیت جائز است هنگامی است که نیت کننده مظلوم باشد و نیت سوگند می کند ولی مورد عمل قرار نمی دهد این جا طبق نیت خود عمل می کند.

اما اگر نیت کننده ظالم باشد در این جا سوگند به نیت مظلوم می باشد بعد از این فرمودند: اگر نیت ها از اهل فسق باشند و به آنها مؤاخذه شوند در این جا هر کس نیت زنا می کند و یا نیت سرقت می نماید و یا نیت کشتن کسی را می کند باید مؤاخذه شود.

خداوند متعال عادل و بزرگ و حکیم است، جور و ستم در بارگاه او را ندارد، او کسانی که در دل نیت خیر کنند و آن را مخفی نگه دارند به آنها پاداش می دهد، ولی اهل فسق و گناه تا نیت خود را به مرحله عمل در نیاورند مجازات نمی کند.

20- ابو الصلت از امام رضا علیه السّلام روایت می کند که رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله فرمودند گفتار بدون کردار اعتبار ندارد، و گفتار و کرداری بدون نیت دارای ارزش نیست و گفتار و کردار و نیت هم بدون مطابقت با نیت اعتبار ندارد.

21- انس گوید:

رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله فرمودند: هیچ گفتاری بدون کردار پذیرفته نمی شود، و گفتار و کرداری بدون نیت قبول نخواهد شد و گفتار و کردار و نیت هم باید با سنت مطابقت کند.

22- فضیل گوید: از امام صادق و باقر علیهم السّلام شنیدم فرمودند: امیر المؤمنین علیه السّلام از رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله روایت کردند که فرمودند: نیت مؤمن از عملش رساتر است، و نیت فاجر هم از عملش رساتر می باشد.

23- ثمالی از امام صادق علیه السّلام روایت می کند که فرمود: اگر مردم متوجه

ص: 8

می شدند که چگونه اعمال مردم از آسمان بر می گردد هیچ کس دنبال عمل نمی رفت.

24- سکونی از امام صادق علیه السّلام روایت می کند که رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله فرمود: نیت مؤمن از عملش بهتر و نیت فاجر از عملش بدتر است، و هر کس کاری بکند با نیت خود عمل می کند.

25- محمد بن مسلم گوید: امام صادق علیه السّلام فرمود: هر کس نیت خیر داشته باشد خداوند روزی او را زیاد می کند.

26- عبد الرحمن جعفی گوید: من در حضور امام صادق علیه السّلام بودم که عیسی بن عبد اللَّه از وی سؤال کرد و گفت: عبادت چیست، فرمود: حسن نیت و طاعت از کسی که خداوند به اطاعت از او راضی می باشد.

در حدیث دیگری آمده حسن نیت و طاعت از کسی که خداوند به اطاعت او امر کرده است.

27- ابو عروه سلمی از امام صادق علیه السّلام روایت می کند که فرمود: خداوند روز قیامت مردم را به اندازه نیت آنها محشور می کند.

28- ابو هاشم گوید: از امام صادق علیه السّلام

سؤال کردم چرا مردم در بهشت و دوزخ مخلد می باشند فرمود: برای اینکه گناهکاران نیت داشتند اگر در دنیا بطور جاودانی زندگی کنند دست از معصیت باز ندارند و همواره نافرمانی کنند و لذا همیشه در دوزخ خواهند ماند.

اما اهل بهشت از این رو همیشه در بهشت می مانند که آنها نیت کرده بودند مادامی که زنده هستند از خداوند اطاعت کنند، پس بنا بر این آنها با نیت خود عذاب جاودانی دارند و اینان هم طبق نیت خویش در نعمت ها و لذت ها جاودان می باشند، و بعد این آیه شریفه را تلاوت کردند که «کُلٌّ یَعْمَلُ عَلی شاکِلَتِهِ» یعنی با نیت خود.

29- از امام علیه السّلام روایت شده که فرمود: نیت مؤمن از عملش بهتر است، زیرا او بهتر از عمل را در نظر می گیرد، و نیت فاجر هم بدتر از عملش هست و همگان

ص: 9

برابر نیت خود کار می کنند روایت شده که نیت مؤمن از این جهت بهتر از عملش می باشد که او کارهائی را در نظر می گیرد که قدرت بر انجام آنها را ندارد و روایت شده هر کس نیت خوب داشته باشد خداوند روزی او را زیاد می کند.

از امام علیه السّلام پرسیدم تفسیر «خُذُوا ما آتَیْناکُمْ بِقُوَّهٍ»* چیست، قوت بدن ها می باشد و یا قوت دل ها فرمودند: هر دو.

امام علیه السّلام فرمود: گفتار بدون کردار ارزشی ندارد، و کرداری بدون نیت اعتبار ندارد و نیت بدون مطابقت با سنت درست نمی باشد.

روایت شده حسن خلق از طبیعت و نیت انسان سرچشمه می گیرد، و کسی که نیت خوب دارد بهتر می باشد.

روایت شده که امام علیه السّلام فرمود: نیت مؤمن از عملش بهتر

است، راوی گوید:

سؤال کردم چرا چنین است فرمود: برای اینکه عمل با ریا مقرون است، ولی در نیت تظاهری نیست.

از امام علیه السّلام سؤال کردم معنی نیت مؤمن از کارش بهتر است، چه می باشد، فرمودند: برای اینکه گاهی انسان بیمار می گردد و یا ترسی برایش پیدا می شود که نمی تواند نیت خود را به مرحله عمل برساند در حالی که نیت عمل دارد، از این رو گفته اند نیت از عمل بهتر می باشد.

30- امام صادق علیه السّلام فرمود: آنهائی که نیت درست و صادق دارند، دل های صحیح و سالمی هم برای آنها می باشند، برای اینکه سلامت قلب از وسوسه ها و دوری از افکار و اندیشه های زشت نیت آدمی را برای کارهای خیر پاک می کند.

از این جهت خداوند متعال فرموده روزی که مال و فرزندان سودی نمی دهند مگر آنهائی که با دلی سالم در محضر خداوند حاضر گردند، و رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله فرموده اند: نیت مؤمن از عملش بهتر می باشد.

امام علیه السّلام فرمود: کارها به نیت ها ارتباط پیدا می کنند و هر کس با نیت خود محشور می گردد و لازم است بندگان در هر حرکت و یا سکونی نیت خالص داشته باشند، زیرا اگر نیت خالص نباشد از غافلان بحساب می آید، و غافلان را هم

ص: 10

خداوند مانند چهارپایان و یا بدتر از آنها به حساب آورده است.

بعد از این نیت از قلب ظاهر می شود، و هر چه قلب معرفتش روشن باشد نیت هم صاف و دارای حقیقت است، آری اگر قلب نیرومند باشد نیت هم قوی خواهد بود، و اگر ضعیف باشد نیت هم ضعیف خواهد بود.

کسی که دارای نیت خالص می باشد

نفس و امیال او تحت فرمان خداوند بزرگ هستند و از آن شرم می کنند او دنبال شهوت و هواهای نفسانی نمی رود و در اندیشه آرزوها نیست، او خود را به سختی می افکند ولی مردم را از خود راحت می کند.

31- امام سجاد علیه السّلام فرمود: من کراهت دارم که خداوند را عبادت کنم و مقصود رسیدن به ثواب او باشد، اگر چنین باشم مانند بنده ای طمع کار خواهم بود که برای مزد کار می کند، و اگر به او مزدی ندهند کار نمی کند و علاقه اش را نشان نمی دهد.

از طرف دیگر کراهت دارم که خداوند را برای ترس از عقاب و یا عذابش عبادت کنم، و اگر چنین کنم مانند بنده ای بدکار خواهم بود که اگر نترسد کاری نمی کند، گفته شد پس چرا خداوند را عبادت می کنید فرمود برای اینکه او را شایسته عبادت می دانم و بمن نعمت داده است.

امام باقر علیه السّلام فرمود: هیچ بنده ای خداوند را به حقیقت عبادت نمی کند تا آنگاه که از خلق قطع امید کند، در این هنگام خداوند می گوید این بنده خالص است و با کرم خود اعمال او را قبول می کند.

امام جعفر صادق علیه السّلام فرمود: هر گاه خداوند بر بنده ای نعمتی ارزانی بدارد، قلب او را چنان قرار می دهد که جز خدا کسی در آن جا جا نمی گیرد.

امام کاظم علیه السّلام فرمود: بهترین اعمال تقرب به خداوند بوسیله عبادت می باشد.

امام رضا علیه السّلام فرمود: مقصود از «إِلَیْهِ یَصْعَدُ الْکَلِمُ الطَّیِّبُ» گفتن لا اله الا اللَّه محمد رسول اللَّه و علی ولی اللَّه می باشد، و اینکه علی خلیفه محمد و جانشینان او

ص: 11

جانشینان خداوند هستند، و مقصود

از «وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ یَرْفَعُهُ» این است همان گونه که این سخنان را بر زبان خود جاری می کند در قلب هم تصدیق نماید.

32- حمزه بن طیار از امام صادق علیه السّلام روایت می کند که فرمود: خداوند به اندازه نیت بندگان به آنها کمک می کند، هر کس نیت او درست باشد کمک و مساعدت خدا هم در باره او کامل می گردد، و هر کس در نیت ضعیف باشد کمک خداوند هم به همان اندازه در باره او ضعیف خواهد بود.

33- حضرت رسول صلی اللَّه علیه و آله فرمود: کارها با نیت باید انجام بگیرد، و هر کس طبق نیت خود پاداش می گیرد، هر کس هجرت او برای خدا و رسول باشد او به خدا و رسول خواهد پیوست، و اگر هجرت او برای دنیا باشد، در این صورت به دنیا خواهد رسید، او با زنی ازدواج می کند و یا مالی بدست می آورد.

34- علی بن حمزه از امام رضا و او از پدرانش علیهم السّلام روایت می کند که رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله فرمود: حسبی مانند تواضع نیست، شرافتی بالاتر از تقوی وجود ندارد، و عملی هم بدون نیت جایز نیست.

35- علی بن جعفر از برادرش و او از پدرانش علیهم السّلام روایت می کند که رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله علی را برای جنگ مامور کردند و به مسلمانان هم فرمودند که با او حرکت نمایند، مردی از انصار به برادرش گفت: بیا با هم به جنگ برویم تا خادمی و یا چهارپائی و یا چیزی دیگر که برای ما سود داشته باشد بدست آوردیم.

این سخن بگوش رسول خدا صلی اللَّه علیه و

آله رسید و فرمود: کارها به نیت ها مربوط می شود و هر کس هر چه قصد کرده به آن خواهد رسید، هر کس برای رضای خدا به جنگ برود از خداوند مزد آن را می گیرد و هر کس برای دنیا جنگ کند به آن خواهد رسید.

36- علی علیه السّلام فرمود: گروهی خداوند را برای رسیدن به پاداش ها عبادت می کنند اینها مانند بازرگانان هستند و دنبال سود می باشند، و جماعتی برای ترس از عذاب عبادت می نمایند این ها مانند بردگان می باشند، و گروهی هم برای شکرگزاری عبادت می کنند اینها آزادگان می باشند.

ص: 12

37- رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله فرمود: کارها با نیت ها مقرون است، و نیت مؤمن بهتر از عملش می باشد و نیت کافر هم بدتر از کارش هست، روایت شده که با نیت بهشتیان در بهشت و دوزخیان در دوزخ جاودان هستند.

خداوند متعال فرموده: «قُلْ کُلٌّ یَعْمَلُ عَلی شاکِلَتِهِ» یعنی هر کس با نیت خود کاری انجام می دهد، بر انسان لازم نیست که برای هر عمل نیت جدیدی داشته باشد، هر کاری که بنده ای برای خداوند انجام دهد آن عمل با نیت محسوب می گردد.

اما هر کاری که بندگان برای ریا و تظاهر انجام دهند و خداوند را در نظر نگیرند آن کار بدون نیت انجام گرفته و خداوند آن را قبول نمی کند.

54 در اخلاص و تقرب به خدا

1- عبد اللَّه بن مسکان گوید: امام صادق در تفسیر آیه شریفه «حَنِیفاً مُسْلِماً» فرمود: یعنی خالص که چیزی آن را از حقیقت بیرون نکند و به غرضی آلوده نسازد، و فقط برای خداوند باشد.

2- یونس هم در تفسیر این آیه شریفه روایت می کند که امام علیه السّلام فرمود: یعنی

در آن از پرستش بتها خبری نباشد.

3- یکی از روات از امام باقر علیه السّلام روایت می کند که رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله فرمود: ای مردم خدا و شیطان همواره در دنیا وجود دارند، حق و باطل پیوسته با هم هستند هدایت و گمراهی همیشه می باشند، درستکاری و ظلم، دنیا و آخرت، نیکیها و بدیها پیوسته مقابل هم قرار گرفته اند، هر کار نیکی به خداوند مربوط و هر کار زشتی به شیطان ارتباط دارد.

4- علی بن اسباط گوید: امام رضا علیه السّلام فرمود: امیر المؤمنین سلام اللَّه علیه می فرمودند: خوشا بحال کسی که از روی خلوص عبادت کند و دعا بخواند و دلش را

ص: 13

به آنچه بیند مشغول نکند و خدا را فراموش نسازد و هر چه می شنود به آن توجه نماید، و از آنچه دیگران بدست می آورند محزون نگردد.

5- سفیان بن عیینه گوید: امام صادق علیه السّلام در تفسیر آیه شریفه «لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا»* فرمود: مقصود این نیست که عمل شما زیاد باشد بلکه مقصود این است که عمل شما حق باشد، و عمل حق آن است که از خداوند بترسد و نیت صادق داشته باشد.

بعد از آن فرمودند: باقی ماندن در عمل خالص سخت تر از خود عمل می باشد، عمل خالص کاری را می گویند که جز خدا از کسی تقاضای تقدیر نکنی، نیت بهتر از عمل می باشد و اگر چه خود نیت عمل بحساب می آید و بعد آیه شریفه «قُلْ کُلٌّ یَعْمَلُ عَلی شاکِلَتِهِ» را قرائت کردند، و شاکلته در این جا معنی نیت می باشد.

6- ابن عیینه گوید: از امام صادق علیه السّلام سؤال کردم تفسیر آیه

شریفه «إِلَّا مَنْ أَتَی اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِیمٍ» چیست، فرمود: قلب سلیم آن دلی است که در آن جز خدا کسی دیگر نباشد فرمود: هر دلی که در آن شک و یا شکی باشد آن دل ساقط می باشد، آنها در دنیا زاهد شدند تا دلشان برای آخرت آماده گردد و به آن دل بستگی پیدا کنند.

7- سندی از امام باقر علیه السّلام روایت می کند که فرمود: هر کس چهل روز برای خداوند با اخلاص عمل کند خداوند او را در دنیا زهد عطا می کند، و او را به بیماری ها و داروهای آن بینا می گرداند، و حکمت را در دل او جای می دهد و زبانش را به آن گویا می گرداند.

بعد از این آیه شریفه «إِنَّ الَّذِینَ اتَّخَذُوا الْعِجْلَ سَیَنالُهُمْ غَضَبٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ ذِلَّهٌ فِی الْحَیاهِ الدُّنْیا وَ کَذلِکَ نَجْزِی الْمُفْتَرِینَ» را تلاوت کردند از این جا معلوم می شود هر کس بدعت ایجاد کند یا بر خداوند و رسول و اهل بیت علیهم السّلام افتراء بندد خداوند او را خوار می گرداند.

8- ابن ابی یعفور گوید: امام صادق علیه السّلام فرمودند: رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله در منی

ص: 14

برای مردم خطبه خواندند و این را در حجه الوداع در مسجد خیف برای مردم القاء فرمودند رسول اکرم صلی اللَّه علیه و آله نخست حمد خدا را گفتند و او را ستایش کردند و بعد فرمودند خداوند چهره هائی را که به سخنان من گوش فرا دهند سپید کند و آن سخنان را بدیگران هم برسانند.

چه افرادی که خود را فقیه می دانند در حالی که از فقه خبر ندارند، و چه کسانی که فقه

را بطرف کسانی می برند که از آن ها فقیه تر می باشند سه چیز فریب و نیرنگ قبول نمی کند، دل مرد مسلمان، اخلاص عمل برای خدا، و نصیحت برای رهبران مسلمانان، و در اجتماعات آنها شرکت کردن.

نصیحت به امراء مسلمانان، شرکت در اجتماعات آنها پشت آنها را محکم می کند، مسلمانان برادرانی هستند که خون آنها ضمانت یک دیگر را می کنند، پائین ترین مرد مسلمان باید به عهد خود وفا کند، و آنها در برابر دشمنان دست واحدی می باشند و با هم متحد هستند.

9- داود بن سلیمان از امام رضا علیه السّلام روایت می کند که امیر المؤمنین علیه السّلام فرمود: دنیا همه اش نادانی است مگر جاهائی که در آن علم باشد، علم هم سودی ندارد مگر آن اندازه ای که به آن عمل شود، عمل ها هم ریائی هستند مگر آن عمل که از روی اخلاص باشد، و اخلاص هم در خطر می باشد و انسان باید بنگرد پایان کارش چه خواهد شد.

10- دارم از امام رضا و او از پدرانش علیهم السّلام روایت می کند که رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله فرمود: هر بنده ای که قلب خود را چهل روز برای خداوند خالص گرداند، چشمه های حکمت از دلش بر زبانش جاری می شود.

11- یکی از راویان گوید: امام صادق علیه السّلام از رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله روایت می کند که فرمود: هر کس سه خصلت و یا یکی از آن سه خصلت را دارا باشد در سایه عرش خداوند قرار خواهد گرفت در روزی که سایه ای جز سایه خداوند وجود ندارد.

مردیکه از خود بگذرد و به مردم بدهد، مردیکه پایش را حرکت ندهد و گامی جلو نگذارد مگر اینکه بداند

خداوند از آن کار رضایت دارد و اگر نه پایش را

ص: 15

نگهدارد، مردیکه از برادر مسلمانش عیب نگیرد مگر اینکه خود آن عیب را از خود دور کند.

آدمی همواره در معرض عیب ها می باشد، او هر عیبی را که از خود دور کند گرفتار عیبی دیگر می شود، برای آدمی همین بس که به کارهای خویشتن مشغول شود از عیب دیگران خود داری کند و زبان به بدگوئی دیگران نگشاید.

12- محمد بن قاسم هاشمی گوید: از امام صادق علیه السّلام شنیدم فرمود: رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله فرمودند: هر یک از امت من که صبح از جای خود حرکت کند و قصدش غیر خدا باشد، او در نزد خدا ارزش و اعتباری ندارد.

13- امام باقر علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله فرمودند: ای مردم راه خدا و شیطان، حق و باطل، هدایت و ضلالت رستگاری و کجروی، دنیا و آخرت، و نیکیها و بدیها همواره وجود دارند، هر چه در دنیا نیکی هست از جانب خداوند می باشد، و هر چه بدی وجود دارد از جانب شیطان است.

14- عبد اللَّه بن مسکان گوید: امام صادق علیه السّلام در تفسیر آیه شریفه «حَنِیفاً مُسْلِماً» فرمود یعنی خالص که هیچ شبهه ای در آن نباشد.

15- علی بن سالم گوید: از امام صادق علیه السّلام شنیدم فرمود: خداوند متعال می فرماید: من بهترین شریک هستم، هر کس غیر مرا در کارها دخالت دهد از او قبول نمی کنم، مگر اینکه از روی خلوص باشد.

16- اسماعیل بن یسار گوید: از امام صادق علیه السّلام شنیدم فرمود: خداوند به شما مهربان است، از کارهای اندک سپاس

می گوید، اگر بنده برای تقرب به خداوند دو رکعت نماز بخواند خداوند او را وارد بهشت می کند.

17- جابر جعفی از امام علیه السّلام روایت می کند که رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله فرمودند: سه نفر از خانه خود بیرون شدند و در زمین مشغول سیاحت گردیدند در یکی از روزها در غاری مشغول عبادت بودند و این غار در بالای کوهی قرار گرفته بود.

در این هنگام سنگ بزرگی از کوه سرازیر شد و آمد دهانه غار را گرفت و راه ورود و خروج را بست، یکی از آنها به دیگران گفت: ای بندگان خدا به خداوند

ص: 16

سوگند کسی شما را از اینجا نمی تواند نجات دهد مگر اینکه هر کدام که کار خالصانه ای انجام داده اید بازگو کنید.

اینک بیائید و آنچه را که فقط برای خدا عمل کرده اید بگوئید شما کاری کرده اید که مبتلا به گناه شده اید، یکی از آنها گفت: بار خدایا تو می دانی که من زنی را بخاطر زیبائی او دوست می داشتم و مال زیادی را برای بدست آوردن او خرج کردم.

هنگامی که آن زن را به چنگ آوردم و خواستم از وی کام بر گیرم ناگهان متوجه آتش دوزخ شدم، و برای ترسیدن از شما از مقابل آن برخاستم، بار خدایا اگر میدانی که این کار را برای رضایت تو انجام دادم این سنگ را از ما دور کن و در این جا سنگ دور شد.

دیگری گفت: بار خدایا تو می دانی که من گروهی را برای زراعت اجیر کرده بودم، و قرار بود به هر یک از آنها نصف درهم بدهم، هنگامی که آنها از کار خود فارغ شدند

مزد آنها را دادم، یکی از آنها گفت: من کار دو نفر را کرده ام و باید یک درهم به من بدهید، و نصف درهم را رد کرد و رفت.

من با آن نصف درهم مقداری بذر خریدم و بر زمین افشاندم خداوند از آن بذر روزی فراوانی پدید آورد، و بعد از مدتی آن اجیر آمد و نصف درهم را طلب کرد، و من به او هجده هزار درهم دادم اگر می دانی که من راست می گویم، و برای ترس از تو این کار را کردم این سنگ را از ما دور کن، در این جا سنگ از کنار دور شد و آنها همدیگر را مشاهده کردند.

سومی گفت: بار خدایا می دانی که پدر و مادرم خوابیده بودند، من مقداری شیر در کاسه ریختم و ترسیدم که اگر آن را بر زمین گذارم ممکن است خزنده ای در آن قرار گیرد، و از آن طرف نمی خواستم پدر و مادر خود را بیدار کنم، آن کاسه را همان طور در دست نگه داشتم تا آن ها بیدار شدند و آن را آشامیدند.

بار خدایا اگر می دانی من آن کار را برای تو انجام داده ام و نظر دیگری نداشته ام این سنگ بزرگ را از غار دور کن، در این هنگام سنگ از در غار کناری

ص: 17

رفت و راه خروج آنها باز شد، بعد از این رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله فرمود: هر کس راست بگوید نجات میابد.

18- امام صادق علیه السّلام فرمود: اخلاص همه حاصل اعمال را جمع می کند، اخلاص کلید قبولی اعمال و امضاء رضایت خداوند را در بردارد، هر کس اعمالش مورد قبول قرار گرفت

و خداوند از وی خوشنود شد او مخلص می باشد اگر چه عملش اندک باشد.

اما کسی که اعمالش مورد قبول قرار نگیرد مخلص نخواهد بود اگر چه عملش زیاد باشد، و در این جا باید از داستان آدم علیه السّلام و ابلیس حقیقت را آموخت، علامت قبول اعمال وجود پایداری و استقامت و بذل آنچه مورد علاقه می باشد، و اینکه همه حرکات و سکنات بر طبق علم انجام گرفته باشد.

پس بنا بر این مخلص روحش ذوب می گردد، و خون دلش ریخته می شود، و او همواره با علم و عمل خود را پابرجا نگه می دارد و بطوری که عامل و معمول با نفس عمل مقرون می گردند، و هر گاه او اخلاص را درک کرد مثل این است که همه چیز را دریافته است.

اما اگر عامل اخلاص پیدا نکرد مانند این است که چیزی درک نکرده و همه را از دست داده است اخلاص موجب می شود که دل آدمی صاف گردد و موحدی منزه و پاک بحساب بیاید، همان گونه که آن مرد نخستین گفت.

عاملان هلاک شدند مگر عابدان، و عابدان هم از بین رفتند مگر عالمان، و عالمان هم هلاک گردیدند مگر راست گویان، و راست گویان فانی شدند مگر مخلصان، مخلصان هم به هلاکت رسیدند مگر پرهیزگاران، و پرهیزگاران هم هلاک شدند مگر یقین کنندگان که آنها هم در خطر هستند.

خداوند متعال به رسول خود صلی اللَّه علیه و آله فرمود: خدا را عبادت کن تا آنگاه که برایت یقین حاصل گردد، و پائین ترین حد اخلاص آن است که بنده ای به اندازه طاقت خود عمل کند و برای عملش در نزد خداوند ارج و اعتباری قائل نگردد.

مخلص

نباید برای اعمال خود از خداوند آرزوی پاداش داشته باشد، و باید

ص: 18

بداند اگر او را به حقوق عبودیت مورد سؤال قرار دهند ناتوان خواهد شد، و پائین ترین مقام مخلص آن است که از گناهان خود را سالم نگه دارد و در آخرت از آتش نجات پیدا کند، و با ورود به بهشت خود را رستگار سازد.

19- امام جواد علیه السّلام فرمود: بهترین عبادت اخلاص می باشد و حضرت امام علی بن محمد علیهما السّلام فرمودند: اگر مردم همه یک راه را بگیرند، من راه مردی را خواهم گرفت که تنها خدا را عبادت کرد و از روی اخلاص عمل نمود.

امام حسن عسکری علیه السّلام فرمودند: اگر دنیا را یک لقمه کنند، و من آن لقمه را در دهان کسی قرار می دهم که خالصانه خداوند را عبادت می کند خود را در برابر او مقصر می دانم، اما اگر کافر را از آن لقمه محروم کنم تا بمیرد و یا شربتی آب به او بدهم، خودم را مسرف به حساب می آورم.

20- معاذ بن جبل گوید: رسول اکرم صلی اللَّه علیه و آله در یکی از روزها که همراه آن جناب حرکت می کردیم و در حالی که بطرف آسمان نگاه می کرد فرمود: سپاس خداوندی را سزاست که هر چه دوست می دارد در میان مخلوقات خود اجرا می کند.

بعد از این متوجه من شد و فرمود: ای معاذ عرض کردم لبیک یا رسول اللَّه، ای رهبر نیکی ها و ای پیامبر رحمت فرمود: تو را حدیثی گویم که پیامبری به امت خود حدیث گفته، اگر آن را حفظ کنی در زندگی به تو سود می دهد و اگر بشنوی

و عمل نکنی نزد خداوند برهانی نداری.

بعد از این فرمود: خداوند متعال هفت فرشته را قبل از اینکه آسمان ها را خلق کند آفرید، و در هر آسمانی یکی از آنها را مستقر کرد، و آن آسمانها را به عظمت خود بیاراست، و در هر دری از درهای آسمان یک فرشته بعنوان دربان مقرر ساخت.

حافظان نامه های اعمال از روز تا شب نامه های مردم را می نویسند و کارنامه های آنها را تنظیم می کنند، و بعد نامه اعمال او را با خود بالا می برند، آن فرشته نوری مانند نور آفتاب دارد، و او به سیر خود ادامه می دهد تا به آسمان دنیا

ص: 19

می رسد.

آن فرشته اعمال او را تزکیه می کند و آن را زیاد می شمارد در این جا فرشته ای می آید و به او می گوید در اینجا توقف کن، و این عمل را بصورت صاحب آن بزن، من فرشته غیبت هستم هر کس غیبت کند من نمی گذارم از منطقه من عبور کند و خداوند مرا به این امر کرده است.

فرمود: آن فرشته روز بعد می آید و عمل صالحی همراه خود می آورد و از کنار آن فرشته عبور می کند و اعمال او را تعریف و تمجید می نماید و آن را بزرگ و زیاد بحساب می آورد آن فرشته به آسمان دوم می رسد، ملکی که بر آسمان دوم موکل است می گوید توقف کن و این عمل را به صاحب آن برگردان.

صاحب این عمل در کارهای خود غرض دنیائی داشت، من صاحب دنیا می باشم و اجازه نمی دهم عمل او از حدود من بگذرد فرمود: روز بعد فرشته ای در حالی که خوشحال است با صدقه و صلاه بطرف آسمان ها می رود.

او از نگهبان

می گذرد و به آسمان سوم می رسد، فرشته موکل بر آسمان سوم می گوید در این جا توقف کن و این عمل را بصورت صاحبش بزن، من فرشته تکبر می باشم و می گوید صاحب این عمل در مجالس و میان مردم تکبر می کرد خداوند مرا امر کرده که نگذارم این عمل بالا برود.

فرمود: حافظان نامه اعمال عمل بنده ای را بر می دارند و با خود می برند، آن عمل مانند ستاره ای درخشان نورافشانی می کند و صدای تسبیح هم از آن شنیده می شود، این عمل را تا آسمان چهارم بالا می برند.

در این جا فرشته موکل بر آسمان چهارم می گوید: در اینجا توقف کنید و این عمل را به صورت و پشت صاحبش بزنید، من فرشته عجب می باشم، و صاحب این عمل عجب داشت و خداوند به من امر کرده که عمل او را به بالا راه ندهم.

فرمود: حافظان عمل بنده ای را بالا می برند، و این عمل را مانند عروس آرایش می دهند و بطرف آسمان ها می برند، و او را از فرشته موکل بر آسمان پنجم عبور می دهند، در این نامه جهاد و نماز بین دو نماز نوشته شده است.

ص: 20

این نامه نوری مانند نور آفتاب دارد، هنگامی که به نزد فرشته موکل بر آسمان پنجم می رسیم آن فرشته گوید: در اینجا توقف کنید، من فرشته حسد می باشم، این عمل را بصورت صاحب آن بزنید و به گردنش بیاویزید.

صاحب این عمل به کسانی که علم یاد می گرفتند و به طاعت خدا مشغول می شدند حسادت می کرد و هر گاه از کسی فضیلتی مشاهده می نمود و یا از کسی عبادتی می دید بر وی حسد می برد و از او بدگوئی می کرد و

به او ناسزا می گفت.

رسول خدا فرمود: حافظان اعمال بالا می روند و نامه را با خود می برند تا به آسمان ششم می رسند، فرشته آسمان ششم می گوید: من فرشته رحمت می باشم، این عمل را بصورت صاحبش فرو کوبید، و دیدگان او را کور سازید.

صاحب این نامه اهل ترحم نبود و دلی مهربان نداشت، هر گاه یکی از بندگان خدا گناهی مرتکب می شد و توجهی به آخرت نداشت، و یا در دنیا گرفتار ضرر و زیان می گردید به او شماتت می کرد خداوند به من امر کرده اجازه ندهم نامه عمل او بالا رود.

فرمود: حافظان اعمال بالا می روند و نامه عمل را با خود می برند این نامه همه اش فقه و عبادت و تقوی می باشد، صدائی مانند رعد و نوری مانند نور برق دارد، سه هزار فرشته با او همراهی می کنند تا به آسمان هفتم می رسند.

فرشته آسمان هفتم می گوید توقف کنید، و این عمل را بصورت صاحبش بزنید، من فرشته حجاب هستم و از هر عملی که برای خدا نباشد جلوگیری می کنم، او می خواست در نزد رؤسا محترم باشد و سر و صدا بلند کند و مشهور گردد خداوند امر کرده از بالا رفتن نامه او جلوگیری کنم، زیرا در آن خلوص نیست.

فرمود: حافظان نامه عمل بنده ای را بالا می برند و خوشحال هم می باشند که در آن نامه خلق نیکو و وقار و یاد خدا وجود دارد فرشتگان هفت آسمان او را همراهی می کنند، و از همه حجاب ها عبور می کنند تا در مقابل پروردگار قرار می گیرند.

ص: 21

فرشتگان گواهی می دهند که او صاحب عمل صالح و دعا می باشد، خداوند می فرماید شما حافظان کار بنده ام بودید و من

هم مراقب او بودم و از نیت او خبر داشتم، او مرا در این عمل ها در نظر نداشت لعنت من بر او باد، فرشتگان می گویند لعنت تو و لعنت ما هم بر او باد.

راوی گوید: معاذ در این هنگام گریه کرد و گفت: یا رسول اللَّه من چه کاری انجام دهم، رسول خدا فرمودند شما به پیامبرت اقتدا کن و یقین پیدا نما، گوید:

عرض کردم شما رسول خدا هستید و من هم معاذ بن جبل هستم.

رسول خدا فرمودند: ای معاذ اگر در کارهایت کوتاهی می کنی زبانت را از برادرانت قطع کن، و از حاملان قرآن سخنی نگو گناهان خود را خودت تحمل نما و آن ها را بر دوش برادرانت قرار نده کاری نکنی که خود را تزکیه کنی و برادرانت را مورد مذمت قرار ندهی.

خود را بالا قرار نده و برادرانت را پائین نیاور، در کارها ریا و تظاهر نداشته باش، دنیا را به آخرت مخلوط نکن، در مجلس خود زبان به فحش و ناسزا باز نکن که از تو دوری می کنند، و با کسی آهسته سخن نگو در حالی که شخص سومی در آن جا وجود دارد.

بر مردم فخر و مباهات و بزرگی نداشته باش که نیکیهای دنیا از تو بریده خواهد شد، با مردم بدرفتاری نکن که سگ های دوزخ تو را پاره پاره می کنند، خداوند فرموده: «النَّاشِطاتِ نَشْطاً» می دانی معنی ناشطات چیست، آنها سگ های جهنم هستند که گوشت ها و استخوانها را پاره می کنند.

معاذ گوید: عرض کردم یا رسول اللَّه چه کسی قدرت دارد دارای این خصلت ها باشد، فرمود: ای معاذ این ها آسان هستند برای کسانی که خداوند برای آنها آسانی فراهم کند، راوی

گوید من مشاهده کردم معاذ زیاد این حدیث را می خواند و به آن توجه می کرد.

21- امام صادق علیه السّلام فرمود: همه چیز در برابر مؤمن خاشع می باشند و همه اشیاء از او می ترسند، بعد از این فرمود: هر گاه کسی مخلص باشد و برای خداوند

ص: 22

کار کند خداوند همه چیز را از او می ترساند تا آنگاه که خزندگان زمین و درندگان و پرندگان آسمان هم از او می ترسند.

رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله فرمود: خداوند به صورت ها و کارهای شما نگاه نمی کند، بلکه او به نیت های شما می نگرد.

22- ابن رئاب گوید: امام صادق علیه السّلام فرمود: هر کس برای خدا دوستی کند و یا برای خداوند دشمنی نماید، برای خداوند عطا کند و یا به خاطر خداوند منع نماید، ایمانش کامل است.

امام صادق سلام اللَّه علیه فرمود: از محکم ترین رشته های ایمان آن است که برای خداوند دوست بداری، و برای او دشمنی کنی، برای او بدهی و برای او منع نمائی.

23- موسی بن جعفر از پدرانش علیهما السّلام از امیر المؤمنین علیه السّلام روایت می کند که در تفسیر آیه شریفه «وَ أَنَّ الْمَساجِدَ لِلَّهِ» فرمود: اعضاء و جوارحت که برای خداوند سجده کردند اینک جز خداوند دیگری را طلب نکن.

24- رسول اکرم صلی اللَّه علیه و آله فرمودند: روز قیامت مردی را در محضر عدالت حاضر می کنند و آن مرد در راه خدا به شهادت رسیده است، خداوند نعمت های خود را به او تعریف می کند و بعد سؤال می کند شما در دنیا چه کاری انجام دادی.

او جواب می دهد در راه تو جنگ کردم تا کشته شدم خداوند می فرماید دروغ می گوئی

تو در جنگ شرکت کردی تا بگویند مردی شجاع و دلیر است، بعد امر می کند او را به پشت در دوزخ بیاندازند.

بعد از آن مردیکه قرآن یاد گرفته و علم و دانش فرا گرفته وارد محضر می کنند، خداوند نعمت های خود را به او گوش زد می کند و بعد می گوید: شما در دنیا چه کاری کردی، پاسخ می دهد علم یاد گرفتم و قرآن قرائت کردم خداوند می فرماید دروغ می گوئی.

تو از این جهت دنبال علم رفتی که بگویند عالم هستی، و یا قرآن تلاوت کردی که مردم بگویند قاری قرآن می باشی. و اینها در باره ات گفته می شد، بعد از

ص: 23

آن خداوند امر می کند او را از محشر بیرون می برند و به جهنم می اندازند.

رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله فرمود: کارها همه باید با نیت باشد و هر مردی با نیت خود محشور می گردد، هر کس هجرت او بطرف خدا و رسول باشد، پاداشش با خدا و رسول می باشد، و هر کس برای رسیدن به مال و یا زن و یا غرضی دنیائی باشد هجرت او به همان اندازه ارزش دارد.

رسول اکرم صلی اللَّه علیه و آله فرمود: نیت مؤمن از عملش بهتر است و یا از عملش رساتر می باشد رسول خدا فرمودند: مردم به اندازه نیت های خود محشور می گردند.

رسول اکرم صلی اللَّه علیه و آله فرمود: جبرئیل از طرف خداوند خبر داد که فرموده:

اخلاص یکی از اسرار من می باشد، که آن را در دل بندگان محبوب خود به ودیعه نهاده ام.

25- رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله فرمود: هر کس برای خداوند چهل روز عبادت کند و اخلاص داشته باشد خداوند چشمه های

دانش را از قلبش بر زبانش جاری می کند.

ابو جعفر جواد علیه السّلام فرمود: بهترین عبادت اخلاص است.

امام صادق علیه السّلام فرمود: بزرگترین نعمتی که خداوند به یک بنده عطا کرده آن است که در دل او جز خدا دیگری را قرار نداده است.

حضرت زهرا سلام اللَّه علیها فرمود: هر کس عبادت خالص خود را بالا بفرستد، خداوند متعال بهترین مصلحت او را پائین می فرستد.

امام حسن عسکری علیه السّلام فرمود: اگر همه دنیا یک لقمه شود و من آن را در حلقوم کسی قرار دهم که خداوند را مخلصانه عبادت می کند هنوز کم است، و اگر به کافر چیزی از آن ندهم تا از گرسنگی و تشنگی بمیرد ولی یک شربت به او بدهم خود را اسراف کننده می دانم.

عیسی علیه السّلام به حواریون گفت: هر گاه یکی از شما خواست روزه بگیرد، باید سر و محاسن خود را روغن بمالد و لب های خود را با روغن زیتون چرب کند تا مردم ندانند او روزه دارد، هر گاه خواست نماز بگذارد پرده ها را آویزان

ص: 24

کند، خداوند مدح و ثنا را تقسیم می کند همان گونه که روزی را تقسیم می نماید.

سفیان بن عیینه گوید: امام صادق علیه السّلام در تفسیر آیه شریفه «لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا»* فرمود: مقصود این نیست که عمل شما بیشتر باشد، ولی باید عمل شما حق باشد، و عمل حق هنگامی است که از خوف خداوند انجام گرفته باشد و یا به نیتی صادق مقرون گردد.

بعد از آن فرمود: باقی ماندن بر عمل تا آنگاه که خالص شود از عمل سخت تر می باشد، و عمل خالص آن است که فقط از خداوند بخواهی

که از تو تمجید کند، نیت از عمل بهتر است، متوجه باشید که نیت اصالت دارد و بعد این آیه شریفه را تلاوت کردند که «قُلْ کُلٌّ یَعْمَلُ عَلی شاکِلَتِهِ» یعنی بر نیت خود.

26- امام صادق علیه السّلام در تفسیر آیه شریفه «حَنِیفاً مُسْلِماً» فرمودند: یعنی خالص و چیزی آن را مشوب نکند.

55 در مخفی داشتن عبادت

1- ابو البختری از امام صادق علیه السّلام روایت می کند که رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله فرمود:

بزرگترین عبادت از نظر پاداش و اجر مخفی نگه داشتن آن می باشد.

2- عباس بن هلال گوید: از امام رضا علیه السّلام شنیدم فرمود: کسی که نیکی ها را مخفی بدارد هفتاد حسنه به او می دهند، و کسی که بدیها را علنی انجام بدهد رسوا می گردد، و آنهائی که گناهان را مخفی انجام دهند مورد آمرزش قرار می گیرند.

3- امام رضا از پدرانش علیهم السّلام روایت می کند که علی علیه السّلام فرمودند یکی از گنجهای بهشت پنهان داشتن عمل است و صبر کردن در مشکلات و مخفی داشتن مصیبت ها.

4- امام علیه السّلام فرمود: کسی که نیکی ها را مخفی انجام می دهد هفتاد برابر به او می دهند و هر کس آشکارا انجام دهد یک حسنه دارد، کسی که گناهان را در نهان

ص: 25

انجام دهد مورد رحمت قرار می گیرد و کسی که آشکارا گناه کند رسوا می گردد.

5- حسن بن فضال از امام رضا علیه السّلام روایت می کند که فرمود: هر کس خود را به عبادت مشهور کند او را در دینش متهم بدانید، زیرا خداوند شهرت به عبادت و شهرت به لباس را مبغوض می دارد.

بعد از آن فرمود: خداوند در هر شب و روز هفده رکعت

بر مردم واجب کرده است، هر کس آن نمازها را انجام دهد خداوند از نمازهای دیگر از وی سؤال نمی کند، رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله در برابر آن نمازها را بعنوان فاضله معین کرد تا نقصان آن نمازها را بر طرف کند، خداوند کسی را به زیادی نماز و روزه عذاب نمی کند ولی با مخالفت سنت عذاب می نماید.

6- از امامان علیهم السّلام روایت شده که گفتند: فضیلت عمل پنهانی هفتاد برابر عمل آشکارا پاداش دارد.

7- مفضل بن صالح گوید: امام صادق علیه السّلام فرمود: خداوند متعال بندگانی دارد که از روی اخلاص و در نهان با او معامله می کنند، و خداوند هم از نیکی های خالصانه خود به آنها می دهد و مورد لطف و احسان خود قرار می دهد.

آنها کسانی هستند که نامه اعمال آنها روز قیامت خالی از نزد آنها می گذرد، هنگامی که در نزد خداوند قرار می گیرند نامه های آنها را از کارهای مخفی آنان پر می کنند، گوید: عرض کردم ای مولای من این چگونه می شود، فرمود: خداوند آن کارها را از حافظان او مخفی داشته بود.

8- عمر بن یزید از امام صادق علیه السّلام روایت می کند که فرمود: در تورات نوشته شده ای فرزند آدم برای عبادت من خود را آماده کن، تا دلت را بی نیاز کنم، و تو را به مطلوبت واگذار ننمایم و احتیاجات تو را بر آورم.

ای فرزند آدم دلت را از خوف من پر کن، و اگر برای عبادت و پرستش من خود را آمده نکنی و به عبادت مشغول نگردی، دلت را به دنیا مشغول خواهم کرد و بعد جلو احتیاجات تو را نخواهم گرفت، و تو را به مطلوبت

وامی گذارم.

9- ابو جمیله گوید: امام صادق علیه السّلام فرمود: خداوند متعال می فرماید: ای

ص: 26

بندگان راست گوی من به عبادت من در دنیا متنعم شوید که در آخرت هم به نعمت ها خواهید رسید.

10- عمرو بن جمیع گوید: امام صادق علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله فرمودند:

بهترین مردم کسی است که عاشق عبادت باشد و آن را دوست داشته باشد و با وی هم آغوش شود، چنان در آن غرق گردد که مشکلات و آسانی دنیا را نفهمد.

11- عیسی بن عبد اللَّه گوید: به حضرت صادق علیه السّلام عرض کردم عبادت چیست فرمودند: حسن نیت با اطاعت از اوامر خداوند از طرقی که مورد رضایت او می باشد، ای عیسی تو مؤمن نخواهی شد مگر اینکه ناسخ را از منسوخ بشناسی.

عرض کردم قربانت گردم شناخت ناسخ از منسوخ کدام است، فرمود: تو اکنون با امامی ارتباط داری و به گفته او عمل می کنی و از وی اطاعت می نمائی، این امام درمی گذرد و امامی دیگر می آید تو نزد او می روی و از وی اطاعت می کنی، این را می گویند ناسخ و منسوخ.

12- هارون بن خارجه گوید: امام صادق علیه السّلام فرمود: عبادت بر سه وجه است گروهی خداوند را برای ترس عبادت می کنند آن عبادت بردگان است، گروهی خداوند را برای طلب ثواب و پاداش عبادت می کنند که آن عبادت مزد بگیران است، و گروهی هم برای خدا و محبت او عبادت می کنند که آن عبادت آزادگان می باشد و این بهترین عبادت می باشد.

13- سکونی از امام صادق علیه السّلام روایت می کند که رسول اکرم صلی اللَّه علیه و آله فرمود:

ناداری پس از

توانگری بسیار زشت است، و گناه بعد از فقر هم زشت می باشد، و بدتر از همه این ها عابدی است که بعد از مدتی عبادت را ترک کند.

14- ابو حمزه گوید: امام سجاد علیه السّلام فرمود: هر کس به واجبات خداوند عمل کند او عابدترین مردم می باشد.

ص: 27

56 در طاعت و تقوی

1- یعقوب بن شعیب گوید: از امام صادق علیه السّلام شنیدم فرمود: خداوند متعال هیچ بنده ای را از ذلت معصیت به عزت تقوی نکشانید مگر اینکه او را بدون مال بی نیاز گردانید و بدون عشیره عزیز ساخت و بدون آدمی او را آرامش بخشید.

2- ابو بصیر گوید: امام باقر علیه السّلام فرمود: علی علیه السّلام می فرمودند: متقین نشانه هائی دارند که به آن شناخته می گردند، و آنها عبارتند از راستگوئی، اداء امانت، وفاء به عهد، عاجز نبودن و بخل نداشتن.

صله ارحام، ترحم به ضعفاء با زنان کمتر آمیزش داشتن، کارهای نیک انجام دادن، اخلاق نیکو، حلم زیاد، و پیروی از علم در آنجاهائی که آدمی را به خداوند نزدیک می کند خوشا بحال آن جماعت و حسن عاقبت آنها.

طوبا درختی است در بهشت و ریشه آن در خانه رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله می باشد، هیچ مؤمنی نیست مگر اینکه یک شاخه از آن درخت در خانه او می باشد، هر چه در نیت بگیرد از آن شاخه برای او می رسد و از آن استفاده می کند.

آن درخت به اندازه ای بزرگ است که اگر سواری بر اسب سوار شود، و در سایه آن درخت صد سال اسب بتازد از سایه آن درخت بیرون نمی گردد، و اگر کلاغی بخواهد از پائین آن به بالا پرواز کند تا هنگام

پیری بالای آن نخواهد رسید.

ای مؤمنان اینک شما برای رسیدن به این درخت رغبت نشان دهید، مؤمن همواره به خود مشغول می باشد و مردم از آن در آسایش می باشند، هنگامی که شب فرا رسد چهره بر زمین می گذارد و خداوند را سجده می کند و از خداوند می خواهد او را از عذاب برهاند.

3- نعمانی در کتاب قرآن از امیر المؤمنین علیه السّلام روایت می کند که فرمود: آیه شریفه «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقاتِهِ» را آیه «فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ» نسخ کرده

ص: 28

است.

در آیه اول خداوند می فرمایند: ای کسانی که ایمان آورده اید از خداوند بترسید، آن طور که سزاوار ترسیدن می باشد، ولی در آیه دوم فرمود: از خداوند بترسید تا آنجا که توانائی و استعداد دارید.

4- علی بن عبد العزیز گوید: امام صادق علیه السّلام فرمود: ای علی بن عبد العزیز گریه آنها شما را گول نزند زیرا تقوی در دل جای دارد.

5- رسول اکرم صلی اللَّه علیه و آله فرمود: هر کس تقوی داشته باشد نیرومند می گردد، و در شهرهای دشمنش در آسایش می باشد.

6- علی علیه السّلام فرمود: چه بسا روزه دارانی که از روزه فقط تشنگی نصیب آنها خواهد شد، و چه نمازگزارانی که از قیام و قعود خود فقط خستگی نصیب آنها می شود، چه اندازه خوب است خوابیدن افراد زرنگ و افطار آنها.

علی علیه السّلام فرمودند: از خداوند بترسید، هر چه بگوئید می شنود، و هر چه در نظر بگیرید می داند بطرف مرگ بشتابید هر چه از وی فرار کنید او به شما می رسد، اگر توقف کنید شما را می گیرد و اگر فراموش کنید او شما را بیاد

می آورد.

فرمودند: از خداوند بترسید مانند کسی که دامن خود را به کمر زده و از همه چیز دست کشیده و خود را برای آخرت آماده کرده است، او در بقیه عمرش با شتاب از آن استفاده می کند، و به خاطر ترسی که او را فرا گرفته به طرف آخرت متوجه شده است.

او به پایان زندگی می نگرد و می خواهد بداند سعید خواهد رفت، یا شقی خواهد مرد، او چشم به آخر عمر دوخته است، و به پایان کارش نگاه می کند، که آیا خداوند از اعمال او راضی هست و یا مورد غضب خداوند قرار خواهد گرفت.

علی علیه السّلام فرمود: از خداوند بترسید اگر چه کم باشد، بین خود و خداوند پرده ای بگذارید اگر چه بسیار نازک باشد.

علی علیه السّلام فرمودند: تقوی و پرهیزگاری سرآمد همه اخلاق می باشد.

ص: 29

امیر المؤمنین سلام اللَّه علیه فرمود: شما را به ترسیدن از خداوند دعوت می کنم، خداوندی که شما را آفرید و برگشت شما بطرف او می باشد، خواسته های شما در نزد او برآورده می شود، و پایان آرزوهای شما بسوی او متوجه است.

راه شما بطرف خداوند باز می گردد، و در مصیبت ها و گرفتاریها چشم شما به آن طرف دوخته شده است، ترس از خداوند داروی بیماریهای دلتان می باشد، و کوری دل های شما را شفا می دهد، و بیماری بدن های شما را بهبودی می بخشد.

تقوی از خداوند فساد دلها را می برد، و چرکی ها را از باطن آدمی می زداید، و پرده ها را از جلو دیدگان بر می دارد، و برای شما آرامش فراهم می کند، و سیاهی را به روشنائی و نور را به ظلمت تبدیل می نماید.

طاعت خداوند را بمنزله جسم خود قرار دهید

و از آن به عنوان لباس و پوشش استفاده نکنید، او را در باطن خود جای دهید، و در بین اعضاء و جوارح خود بکار گیرید، و آن را سرآمد هر کاری بدانید و بر همه چیز مقدم بدارید.

طاعت پروردگار را آب گاه برای خود حساب کنید و جان و تن خود را در آن بشوید و از آن بیاشامید و سیراب گردید، او را برای رسیدن به مقاصد خود شفیع قرار دهید و برای روز ترس و وحشت بعنوان سپر از آن استفاده نمائید.

طاعت خدا را چراغی فروزان برای درون قبرها بر دارید، و آن را برای آن جای وحشت آور انیس و هم نشین خود بگیرید و برای رفع پریشانی و اندوه از آن استفاده کنید، و غم ها را به وسیله آن از خود بزدائید.

طاعت خداوند پناه گاهی است که شما را از هر گزندی حفظ می کند و از هر پیش آمد وحشت آوری نگه می دارد، و از آتش های سوزان محافظت می نماید، هر کس تقوی را پیشه خود ساخت شدائد و سختیها بعد از نزدیک شدن از وی دور می گردند.

کارهای تلخ و زهراگین برای او شیرین می شوند، و امواج حوادث و طوفان های وحشت زا و ابرهای متراکم از هم بازمی گردند و فضای زندگی روشن می گردد و مشکلات زندگی و سختیها در اثر طاعت خداوند آسان می گردند.

ص: 30

کرم خداوند و فضل و عنایت او که در اثر گناه قطع شده بود بار دیگر در اثر طاعت و بندگی مانند باران بر سر مردم فرو می ریزند، و رحمت خداوند بعد از دور شدن بار دیگر نزدیک می شود، و نعمت ها بار دیگر جریان پیدا می کنند و برکت ها

مانند سیل بر سر آنها فرود می آیند.

ای مردم از خداوند بترسید، خدائی که با مواعظ نافعه خود به شما سود می دهد، و با رسالت و فرمان های خود شما را موعظه می کند، و با نعمت های خود به شما منت می نهد، اینک خود را برای عبادت او مهیا کنید، و طاعت او را بطوری که شایسته اش هست انجام دهید.

7- از رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله روایت شده که فرمود: هر کس یک خصلت را از دست ندهد دنیا و آخرت از وی اطاعت می کند و به سعادت بهشت می رسد، گفته شد: یا رسول اللَّه آن خصلت کدام است.

رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله فرمود: آن خصلت تقوی و ترس از خداوند می باشد، هر کس می خواهد عزیزترین مردم باشد باید از خداوند بترسد، و بعد از این آیه شریفه «وَ مَنْ یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ» را تلاوت فرمودند.

8- یکی از راویان گوید: من در پاسخ امام صادق علیه السّلام که به یکی از اصحاب خودش نوشته بود خواندم: من شما را وصیت می کنم که تقوی داشته باشید، و از خداوند بترسید، خداوند خود ضمانت کرده هر که تقوی پیشه کند او را از مکروهات خلاص کند، و به آن چه دوست می دارد برساند.

خداوند به پرهیزگاران وعده کرده اگر تقوی داشته باشند از جایی که گمان ندارند آنها را روزی دهد، خداوند متعال را نمی توان فریب داد و با نیرنگ نمی توان بهشت را بدست آورد و با طاعت فقط می توان به فضل خدا رسید.

عبد اللَّه بن سنان گوید: امام صادق علیه السّلام فرمود: هر مؤمنی که بطرف آن چه

خداوند دوست دارد روی بیاورد خداوند هم آنچه را که او دوست دارد مورد توجه قرار می دهد، هر کس به تقوای خدا چنگ بزند خداوند او را نگه می دارد.

هر کس مورد توجه خداوند قرار گرفت باکی ندارد و اگر آسمان بر زمین

ص: 31

سقوط کند، اگر بلائی بر زمین فرود آید و همه را در بر گیرد، خداوند او را نگه می دارد، مگر خداوند خود نگفته که متقین در جای امنی می باشند.

رسول اکرم صلی اللَّه علیه و آله فرمود: اگر آسمان و زمین به هم بچسبند و بنده ای در آن جا قرار بگیرد و بعد تقوی پیشه کند خداوند او را از آنجا بیرون می کند.

از امام صادق علیه السّلام سؤال شد تقوی چیست فرمود: هر چه خدا امر کرده است، بجای آوری و از هر چه نهی فرموده خودداری کنی.

رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله فرمود: اصل دین پرهیزگاری است، پرهیزگار باش تا از عابدترین مردم باشی، باید سعی کنی که در عمل به تقوی همت بیشتری داشته باشی تا در عمل به غیر آن زیرا هر کاری که با تقوی مقرون باشد کم نخواهد بود.

چگونه کم خواهد بود آن عملی که مورد قبول قرار خواهد گرفت، زیرا خداوند متعال در قرآن مجید فرمود: خداوند از متقین قبول می کند و در یکی از کتابهای قدیم خداوند وحی فرمود: عملی که توام با خوردن مال حرام باشد مانند کسی است که بخواهد آب را در غربال بریزد.

امامان علیهم السّلام فرمودند کوشش کنید و دنبال عبادت بروید، اگر کار خوب نمی کنید پس معصیت هم نداشته باشید، هر کس ساختمانی بنا می کند، آن را

خراب نمی سازد و آن ساختمان بالا می رود، ولی اگر کسی می سازد و خراب می کند ساختمان بالا نخواهد رفت.

ابو حمزه گوید: خدمت امام علی بن الحسین علیهما السّلام بودم که مردی خدمت آن جناب آمد و گفت: ای ابو محمد من گرفتار زنان هستم، روزی زنا می کنم و روزی روزه می گیرم آیا این روزه کفاره گناه آن روز می گردد.

امام علیه السّلام فرمود: محبوب ترین کارها نزد خداوند آن است که مردم از وی اطاعت کنند و معصیت ننمایند، اینک زنا نکنید و روزه هم نگیرید، امام باقر در آن جا حاضر بود و دستش را گرفت و فرمود: کار دوزخیان را می کنی و امیدوار هستی وارد بهشت گردی.

رسول اکرم صلی اللَّه علیه و آله فرمود: روز قیامت گروهی حاضر می شوند که به اندازه

ص: 32

کوه های تهامه حسنات دارند، ولی امر می شود آنها را بطرف دوزخ ببرند، گفته شد یا رسول اللَّه آیا آنها نماز می خواندند فرمود: نماز هم می خواندند و روزه هم می گرفتند ولی هر گاه به دنیا دست پیدا می کردند آن را می گرفتند.

9- امیر المؤمنین علیه السّلام فرمود: تقوی از ایمان ریشه می گیرد، به امیر المؤمنین گفتند: دنیا را برای ما تعریف کنید، فرمود: من چگونه دنیا را برای شما تعریف کنم در حلالش حساب و در حرام آن عقاب و عذاب می باشد.

اگر متوجه می شدید که مسیر زندگی آدم چگونه می باشد از آرزوها و فریب های دنیا دست باز می داشتید، بعد از آن فرمودند هر کس از خداوند بترسد و تقوی پیشه کند، خداوند او را بدون انس آرامش می بخشد، و بدون ثروت او را بی نیاز می کند، و بدون سلطنت او را عزت می دهد.

امام

صادق علیه السّلام فرمود: قیامت روز خوشی و لذت پرهیزگاران است.

امام صادق علیه السّلام فرمودند: گریه آنها شما را گول نزند تقوی در دل می باشد.

حضرت صادق سلام اللَّه علیه فرمود: معنی آیه شریفه «هُوَ أَهْلُ التَّقْوی وَ أَهْلُ الْمَغْفِرَهِ» این است که من شایسته ام تا بندگان من از من تقوی داشته باشند، و من هم آماده ام آنها را بیامرزم.

10- روایت شده رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله در سال فتح مکه وارد خانه شدند، فضل بن عباس و اسامه بن زید هم با او بودند، بعد از این از خانه خدا خارج شدند و دست به حلقه در گذاشتند و فرمودند.

سپاس خداوندی را سزاست که وعده اش درست آمد، و به وعده اش وفا کرد، و به تنهائی احزاب را شکست داد، خداوند نخوت عرب را از بین برد و خودخواهی آنها و افتخارات به پدران را از آنها گرفت، همه شما از آدم هستید و آدم هم از خاک می باشد و گرامی ترین شما پرهیزکارترین شما می باشد.

11- امام صادق سلام اللَّه علیه فرمود: علماء امینان هستند، و پرهیزگاران دژهای استوار می باشند، و عاملان بزرگان بحساب می آیند.

12- ابو بصیر گوید: امام صادق علیه السّلام فرمود: آیه شریفه «اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقاتِهِ»

ص: 33

نسخ شده گوید: عرض کردم کدام آیه آن را نسخ کرده فرمود: آیه «فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ».

13- زید بن ابی اسامه گوید: از امام صادق علیه السّلام سؤال کردم تفسیر آیه شریفه «إِنَّ الَّذِینَ اتَّقَوْا إِذا مَسَّهُمْ طائِفٌ مِنَ الشَّیْطانِ تَذَکَّرُوا فَإِذا هُمْ مُبْصِرُونَ» چیست، فرمود:

آن گناه است که هر گاه متذکر آن شود آن را ترک می گوید.

14- علی بن ابی حمزه

گوید: از امام صادق سؤال کردم معنی «إِنَّ الَّذِینَ اتَّقَوْا إِذا مَسَّهُمْ طائِفٌ مِنَ الشَّیْطانِ تَذَکَّرُوا» آن طائف چیست، فرمود آن کار زشتی است که بنده ای می خواهد انجام دهد، ولی قبل از عمل متذکر می گردد و بصیرت پیدا می کند و دست از آن باز می دارد.

ابو بصیر هم گوید: امام صادق علیه السّلام فرمود: او مردی است که می خواهد مرتکب گناه شود، ولی یاد خدا را می کند و از آن گناه دست می کشد.

15- امیر المؤمنین علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله فرمودند: پرهیزگارترین مردم کسی است که حق بگوید چه به نفع او باشد و یا زیانش.

16- علی علیه السّلام فرمود: شرافتی بالاتر از تقوی نیست، از آن حضرت سؤال شد کدام عمل بهتر است فرمود: تقوی.

17- رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله فرمود: ای مردم عربیت به پدری که فرزندی به وجود آورده نیست، بلکه عربیت زبان گویا هست، هر کس به عربی فصیح سخن گوید او عرب می باشد و گرامی ترین شما نزد خداوند کسی است که تقوای او بیشتر باشد.

18- عبد اللَّه بن قاسم جعفری گوید: امام صادق علیه السّلام فرمود: قیامت روز خوشی و لذت و عیش پرهیزگاران است.

19- امام علی بن الحسین علیهما السّلام فرمودند: هیچ قریشی و عربی بر کسی برتری ندارند مگر به تواضع و شرافتی نیست مگر به تقوی.

20- ابو هریره گوید: رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله فرمود: نخستین کسانی که از امت من وارد جهنم می شوند افراد آلوده به دامن و زبان هستند، و اکثر افرادی که وارد بهشت می شوند پرهیزگاران و نیک سیرتان و افراد خوش اخلاق می باشند.

ایمان و کفر،