کتابخانه بالقرآن

علل الشرایع صفحه 51

صفحه 51

چنین گوید (شیخ صدوق) که اسم زمین چهارم أدیم است، و آدم از آن آفریده شده، لذا گفته شده که از أدیم زمین خلق گردیده و او را آدم مینامند.

باب یازدهم علت آنکه انسان را انسان گفتند

1- حدیث کردند ما را ... از حضرت صادق علیه السّلام که میفرمود انسان را از این جهت انسان نامیدند، چون فراموش کار است چنان که خداوند بآن اشاره کرده و میفرماید:

وَ لَقَدْ عَهِدْنا إِلی آدَمَ مِنْ قَبْلُ فَنَسِیَ، ما با آدم عهد بستیم (که فریب شیطان نخورد و نزدیک درخت نرود) و لکن فراموش کرد (و فریب او را خورد و نزدیک درخت رفت و میوه آن را تناول نمود) «1».

______________________________
(1) بعضی گفته اند بدین جهت انسان را انسان نامیدند که چون أنیس عالم بالا بوده، و گویند که از همین جهت است چون از زمان گذشته او خبر دهند او را بنام انسان میخوانند چنان که خدای تعالی فرموده: هَلْ أَتی عَلَی الْإِنْسانِ حِینٌ مِنَ الدَّهْرِ، و نیز چون آن انس را فراموش کرد او را ناس گفتند چنان که فرموده: یا أَیُّهَا النَّاسُ، یعنی ای فراموش کار، و مقصود روایت فوق همین است، و گروهی معتقدند که انسان را برای این جهت انسان گفتند که چون انس میگیرد با هر کسی که با او طرح دوستی و الفت بیندازد، و بعضی گویند: چون انسان مدنی الطبع است و نمیتواند مانند حیوانات بتنهائی زندگی کند و حتما مونس و کمک حالی لازم دارد که با او انس بگیرد تا رفع احتیاجاتش بشود، مانند نجاری و آهنگری و صنعتگری و فلاحت و غیره از این جهت انسانش گفتند.

بنا بر این اگر مشتق از أنس مهموز الفاء از باب ضرب و علم و شرف باشد تأیید این مطلب را مینماید و وزنش فعلانست، و اگر بگوئیم مشتق از نسی معتل اللام یائی از باب علم میباشد تأیید روایت را میکند و وزنش افعلانست که إنسیان بوده باشد و یاء آن بسبب کثرت استعمال افتاده، و لفظ انسان اطلاق بر جنس بشر می شود و در مؤنث انسانه هم

استعمال شده.