- سخن ناشر 1
- سخن نخست 2
- اشاره 7
- مبادی علم اخلاق 7
- 1 - مفهوم اخلاق 9
- 2 - قلمرو اخلاق 12
- 3 - مطلق بودن اصول و ارزش های اخلاقی 14
- قسمت اول 18
- 4 - اهمیّت تهذیب اخلاق 18
- قسمت دوم 26
- 5 - جایگاه علم اخلاق 36
- 6 - معیارها و روش ها 39
- اشاره 45
- درآمدی بر مسائل علم اخلاق 45
- 1 - نفس انسانی 47
- 2 - آزمایش 55
- مسائل علم اخلاق (سلوک) 70
- اشاره 70
- 1-خواست و انگیزه 72
- الف ) اصول راهبردی 72
- 2 - پیروی از آموزگاران حقیقی 78
- 3 - جهاد با نفس 82
- اشاره 82
- آیاتی از قرآن 85
- گفتار معصومین علیهم السلام 91
- قسمت اول 91
- عزّت نفس 106
- 4 – تقوا 115
- اشاره 115
- مفهوم تقوا 116
- تقوا در قرآن 117
- تقوا در احادیث 127
- مراتب تقوا 133
- نشانه های پرهیزکاران 140
- حفظ زبان 144
- اشاره 153
- 5 - دعا و نیایش 153
- مفهوم دعا 155
- دعا در قرآن و روایات (229) 159
- شرایط دعا 163
- گفتار دانشمندان 172
- 6 - توسّل 177
- قسمت اول 177
- قسمت دوم 185
- توضیح 194
- 7 - محبّت 194
- محبّت در قرآن 195
- محبّت در گفتار معصومین علیهم السّلام 197
- قسمت اول 197
- قسمت دوم 204
- محبّت و تهذیب 210
- تحصیل محبّت 217
- نشانه های محبّین 220
- اشاره 220
- محبّین پیوسته در یاد خدایند 221
- محبّین طالب خلوت با حضرت دوست اند 223
- خداوند به بعضی از صدّیقین وحی فرستاد 224
- دل محبّین از محبّت غیرْ خالی است 226
- محبّین به اطاعت از امر محبوب عشق می ورزند 227
- محبّین دنیا را دوست ندارند 228
- محبّین طالب لقای پروردگار و مشتاق مرگ اند 231
- دوستی و دشمنی محبّین تنها برای خداست 234
- محبّین به دوستان خدا عشق می ورزند 240
- 8 - ادب حضور 250
- اشاره 256
- ب) راه کارها 256
- 1 - بازنگری 258
- 2 - عزم 261
- 3 - تدارک گذشته 264
- 4 - مشارطه 265
- 5 - مراقبه 269
- 6 - محاسبه 274
- 7 - معاتبه و معاقبه 280
- 8 – ذکر 283
- اشاره 283
- روایات و ذکر 285
- آداب ذکر 291
- مراتب ذکر 293
- اشاره 302
- 9 – فکر 302
- مدارج تفّکر 302
- 10 - حزن 307
- 11 - عبادت 309
- اشاره 309
- عبادت در روایات 313
- عبادت و آگاهی 318
- عبادت و حضور قلب 321
- سعی در عبادت 323
- الف) عوامل درونی رکود 336
- رکود 336
- 1 - جهل 336
- اشاره 336
- 2 - حبّ نفس 338
- 3 - حبّ دنیا 341
- اشاره 341
- قرآن و محبّت دنیا 350
- روایات و محبّت دنیا 353
- قسمت اول 353
- قسمت دوم 362
- دوستی مال و ثروت 371
- قسمت اول 375
- 4 - هواهای نفسانی 375
- قسمت دوم 385
- 5 - ضعف اراده 392
- 6 - پستی همّت 396
- توضیح 398
- 7 – ریا 398
- انگیزه ریا 398
- ریا در قرآن و روایات 400
- اقسام ریا 405
- نشانه های ریا 407
- 8 - عُجب 413
- اشاره 413
- مراتب عجب 420
- علاج عجب 423
- ب) عوامل بیرونی رکود 429
- اشاره 429
- 1 - فرهنگ حاکم 431
- 2 - معاشران 434
- 3 - مدعیان 435
- توضیح 438
- 4 - عصیان 438
- گناه مانع رشد است 440
- ج) عوامل باز دارنده 445
- 1- ایمان 445
1- 390. در بخش عوامل بیرونی رکود، فصل عصیان، با عنوان «توبه یا بازگشت» با تفصیل کامل به این موضوع خواهیم پرداخت.
4 - مشارطه
نفس آدمی پیوسته از یکی از دو حال خارج نیست: یا مهارش در دست انسان است و به او کار پس می دهد، و یا مسلّط بر اوست و از وی کار می کشد. در صورتی که بی امان از آن کار برگرفتی در اختیار توست، و اگر آنی رهایش ساختی در اختیار وی خواهی بود!
البته علمای اخلاق با استفاده از آیات قرآنی، برای نفس مراحلی قائل شده اند که هر یک دارای ویژگی ها و خصایصی است:
«نفس امّاره» که پیوسته به گناه و عمل ناشایست فرمان می دهد و آدمی را از این سو به آن سو می کشاند، و هیچ چیز قادر به رام کردن و مهار آن نیست مگر قدرت ایمان و نیروی عقل. و چنانچه انسان به حدّ کافی از آنها بهره مند نباشد، تسلیم آن خواهد شد. و اگر در صدد درهم کوبیدن قدرت نفس برآید شکست حتمی از آنِ خود اوست.
«نفس لوّامه» یا نفس سرزنش گر: در این مرحله که در اثر مراقبت دائمی و آگاهی از خطر ویرانگر نفس و مجاهده و تمرین های مداوم و طاعت و عبادت حاصل می گردد، چنانچه انسان بر اثر طغیان غرایز و غفلت ناگهانی مرتکب خلاف گردد، به سرعت پشیمان شده و از سوی نفس لوّامه مورد سرزنش قرار می گیرد، و با توبه و استغفار و انابه در صدد جبران آثار سوء گناه بر می آید.
در این حالت که دریچه ای امید بخش بر روی سالک گشوده می شود گرچه هنوز به خاطر انس قبلی با خواسته های حیوانی به مرحله ای از کمال نرسیده که به طور کامل تابع عقل و وحی باشد و در مبارزه بین عقل و نفس، گاهی نفس امّاره پیروز می گردد لیکن پیروزی نهایی از آنِ عقل و ایمان است.