فرهنگ اخلاق صفحه 292

1- 436. کافی، ج 2، ص 360، ح 2

2- 437. وسائل الشیعه، ج 16، ص 348، ب 23 از فعل معروف، ح 9

3- 438. مستدرک الوسائل، ج 12، ص 393، ح 4 ؛ ینابیع الحکمه، ج 2، ص 416، ح 15

آنها برشمرد.

البته نقش انتخاب زمان و مکان را نیز نباید از نظر دور داشت، چه آنکه برخی از زمان ها مانند سحرها، فاصله بین اذان صبح تا طلوع آفتاب و عصر تا غروب خورشید، شب و روز جمعه و بعد از هر نماز واجب؛ و از مکان ها مانند مشاهد مشرّفه، مساجد و محل های خلوتی که توجّه آدمی را به خود مشغول نمی سازد از فضیلت و امتیاز بیشتری برخوردارند.

همچنین سالک باید تا جایی که به کسالت نمی انجامد و از نشاط برخوردار است سعی کند همواره به ذکر مشغول بوده و هر ذکری را بر می گزیند بر آن مداومت داشته باشد تا به خوبی از ثمرات آن بهره مند گردد.

تا جایی که ممکن است در اوایل امر ذکر خود را «أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ رَبِّی وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ» قرار دهد. بعدها نیز که بیشتر خود را در زندان طبیعت، و مقیّد به قید و بندهای امور دنیوی و نفسانی و متّصف به اخلاق رذیله و خلق های ناپسند احساس کرد، از ذکر شریف یونسیّه: « لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ سُبْحانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ » غفلت نورزد، و هر مقدار که می تواند خصوصاً در حال سجده آن را تکرار نماید، و به زبان حال عرض کند:

خدای من! تو پاک و منزّهی، و در حقّ این مسکین ستم روا نداشته، به این پستی و رذالت گرفتارش نفرموده ای، بلکه او خود بر خویشتن ظلم کرده است.

در مراحل بعد نیز به ذکرهای دیگری که از طریق معصومین علیهم السلام رسیده است روی آورد و برخی از آنها را که در روایات مورد تأکید قرار گرفته، ورد دائمی خویش قرار دهد.