فرهنگ اخلاق صفحه 293

مراتب ذکر

یاد خدا دارای درجات و مراتبی است که به اعتبار آن از فضیلت و ارزش متفاوتی برخوردار خواهد بود:

ذکر با زبان:

مشغول داشتن زبان به ذکر خدا را می توان نخستین مرحله از مراحل بهره مندی از این نعمت بزرگ دانست که به صورت های مختلف همچون تسبیح، تنزیه، حمد و ثنا، تکبیر و تعظیم، شکر گزاری، دعا، استغفار، و درخواست حاجت ظهور می یابد.

این مرحله که خود زمینه ساز فکر، و راه گشای ذکر قلبی است و به منزله بنزین موتور حرکت سالک در مسیر کمال به حساب می آید، چنانچه با آداب و شرایط آن همراه باشد از بهترین عبادات شمرده شده، و آیات و روایات فراوانی که به حدّ تواتر می رسد، در فضیلت آن وارد گشته است.(1)

ذکر قلبی:

این مرتبه از ذکر نیز بسیار ارزشمند بوده و آنچنان که از آیات قرآنی و احادیث استفاده می شود، دارای فضیلتی بس عظیم می باشد و منظور از آن در مرحله نخست توجّه نمودن به خدای متعال در هنگام گناه، و او را حاضر و ناظر دانستن است، به گونه ای که انسان را از گناه باز دارد. مثلاً هنگامی که اسباب گناه فراهم