فرهنگ اخلاق صفحه 39

1- 40. دانش مسلمین، از محمد رضا حکیمی، ص 320

6 - معیارها و روش ها

تحقیق در هر علمی عمدتاً بر محور مسائلی مبتنی است که به شکلی با موضوع آن علم مرتبط می گردد. نظر به اینکه موضوع علم اخلاق به اقتضای دیدگاه های مختلف دانشمندان علوم تربیتی، امور متفاوتی بوده است، بررسی مسائل اخلاقی نیز به تناسب موضوعِ مورد نظر آنان، به روش های مختلفی صورت گرفته است:

بسیاری از دانشمندان علوم اخلاقی نظیر مرحوم خواجه نصیر الدین طوسی و عالم بزرگوار مرحوم میرزا مهدی نراقی و فرزند بزرگوارش مرحوم میرزا احمد نراقی، انسان را از این دیدگاه که دارای نفس است موضوع علم اخلاق قرار داده، و به لحاظ اینکه نفس آدمی دارای شئون و قوای مختلف بوده و متّصف به سجایای فاضله و یا صفات رذیله می گردد، مباحث خود را بر محور نفس و قوای آن تنظیم کرده و معتقدند:

نفس دارای سه قوّه اصلی - شهویّه، غضبیّه، و عقلیّه - است و سایر قوای نفس از این سه قوه منشعب گشته و فرع آنها محسوب می گردد.

همچنین میزان و معیار ارزیابی اخلاق و صفات نیک و بد را پرهیز از افراط و تفریط، و اعتدال در کارگیری قوای سه گانه دانسته، و فضائل اخلاقی را در چهار اصل - «حکمت» که از اعتدال در تشخیص و درک واقعیات پدید می آید و «عفّت» که نتیجه اعتدال در کارگیری قوه شهویه و بهره برداری صحیح از امیال و غرایز است و «شجاعت» که حاصل اعتدال قوه غضبیّه می باشد و بالاخره «عدالت» که دستاورد پیروی دو قوه شهویه و غضبیه از نیروی عقل است - خلاصه کرده اند.

شکی نیست که بسیاری از مسائل اخلاقی بر اعتدال استوار است، ولی این