فرهنگ اخلاق صفحه 408

وَ یُحِبُّ أَنْ یُحْمَدَ فِی جَمِیعِ أُمُورِهِ.».(1)

«ریا کار سه نشانه دارد: هنگامی که مردم را می بیند (در عبادت) به نشاط آید! زمانی که تنها باشد (نشاط کاذب خود را از دست داده) کسل می گردد! و دوست دارد در همه کارهایش او را ستایش کنند!».

البته هر نوع گرایش و رغبتی را - که با مواجه شدن با دیگران در انسان به وجود می آید - نمی توان در زمره ریا به حساب آورد.

انسان طبیعتاً از محیط و معاشران متأثّر گشته، رنگ می پذیرد. بسیار اتفاق می افتد که آدمی در تنهایی به کار خیر و عبادت رغبت ندارد، امّا هنگامی که سعی و نشاط گروهی از اهل عبادت را مشاهده می کند، روح تازه ای یافته، به عبادت راغب، یا میلش به آن بیشتر می گردد. در این صورت چنانچه حقیقتاً دیدن و ندیدن مردم برای او یکسان بوده، انگیزه اش از پرداختن به عبادت، نه ستایش مردم، بلکه صرفاً رضایت و خشنودی خداوند باشد، عملش عمل ریایی نیست و این میل و رغبتِ تازه، از ارزش کار او نمی کاهد.

در عین حال، نفس، بیش از این فریبکار، و شیطان، افزون از تصوّر افراد تازه کار و ساده اندیش، مکّار و حیله گر است! انسان - خصوصاً کسی که هنوز به اندازه کافی با خدعه ها و حیله های نفس آشنایی ندارد - تا با دقت و حساسیت کامل خویشتن را مو شکافی نکند و وضع و حال خویش را دقیقاً مورد مطالعه قرار ندهد، از حقیقت امر آگاه نگشته، بسا پس از سالهای طولانی متوجّه گردد که ریا در اعمالش رخنه کرده است.