فرهنگ اخلاقی معصومین علیهم السلام حرف (آ) صفحه 196

ص:198

پنجم _ گوشتی که از حرام بر اندامت روییده، با اندوه فراوان آب کنی چنان که پوست بر استخوان بچسبد و گوشت تازه بروید؛

ششم _ رنج طاعت را به تن بچشانی چنان که شیرینی گناه را به او چشانده بودی.

آن گاه باید گفت: «أستغفرالله».

امام خمینی رحمه الله درباره این حدیث می گوید:

این حدیث شریف مشتمل است اولاً بر دو رکن توبه که «پشیمانی» و «عزم بر عدم عود» است. پس از آن، به دو شرط مهم قبول آن که «ردّ حقوق مخلوق» و «ردّ حقوق خالق» است... و امّا آن دو امر دیگر که حضرت امیرالمؤمنین، علیه السلام ، فرموده است از شرایط کمال توبه و توبه کامله است... . (1)

2. فرق استغفار و توبه

حقیقت این است که میان استغفار، توبه و ذنب (گناه) یک رابطه مستقیم وجود دارد. توبه از ماده توب (تاب) گرفته شده است که به معنای رجوع و برگشتن است. در کتاب شریف المیزان، توبه را مطلق رجوع معنا می کند که این با کاربرد قرآن کریم همآهنگ است؛ زیرا در قرآن کریم، توبه هم فعل خدا به شمار می رود و هم فعل بنده خدا. توبه خدا؛ یعنی بازگشت توجه و لطف و مغفرت و عنایت و توفیق الهی به سوی بنده. توبه بنده؛ یعنی برگشت بنده از قصورها و تقصیرها و توجه کردن به حضرت حق سبحانه. عجیب است که بازگشت از طرف حضرت حق بیش تر از بازگشت بنده به سوی اوست.

در قرآن کریم، خداوند به «التوّاب» توصیف شده است؛ یعنی بسیار توبه کننده و رجوع کننده، ولی بندگان را معمولاً «تائب» می نامند.