- دیباچه 1
- پیش گفتار 3
- اشاره 7
- بخش اول: محیط زیست طبیعی 7
- 1. تعریف محیط زیست 8
- فصل اول: تقدس طبیعت و محیط زیست 8
- اشاره 8
- 2. جهان بینی و محیط زیست؛ مقدس بودن یا نبودن طبیعت 9
- 3. طبیعت در آموزه های اسلامی 12
- اشاره 12
- الف) طبیعت، آیت الهی 13
- ب) طبیعت، آفریده و پرورده خداوند 15
- 4. اسلام و شیوه تصرف در طبیعت 16
- ج) طبیعت، نعمت خداوند 16
- اشاره 18
- فصل دوم: تخریب طبیعت و بحران های زیست محیطی 18
- 1. چشم انداز بحران های زیست محیطی 18
- 2. مفهوم شناسی بحران زیست محیطی 19
- 3. ارزیابی بحران های زیست محیطی 23
- 4. آمارهای هشداردهنده زیست محیطی 25
- 5. زمینه های تخریب محیط زیست در ایران 33
- 1. اصول مکتب زیست محیطی اسلام 36
- فصل سوم: اسلام و مبانی حفاظت از طبیعت و محیط زیست1 36
- اشاره 36
- الف) دلیل عقلی 42
- اشاره 42
- 2. مبانی فقهی حفظ محیط زیست 42
- ب) قرآن کریم 43
- ج) سنت 47
- اشاره 48
- 3. قواعد فقهی حفظ محیط زیست 48
- الف) قاعده لاضرر 49
- ب) قاعده اتلاف 51
- ج) قاعده تسبیب 52
- د) قاعده ضمان ید 53
- اشاره 54
- بخش دوم: اخلاق زیست محیطی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله 54
- فصل اول: آب 55
- اشاره 55
- اشاره 56
- 1. آب در آموزه های قرآنی 56
- الف) آب، منشأ حیات 56
- ب) آب (باران)، وسیله بیداری فطرت 57
- ج) باران، رحمت الهی 58
- د) نقش گناهان در کمبود باران 58
- ه) جدایی آب های شور و شیرین، نشان قدرت و حکمت الهی 59
- و) آب، پاک و پاک کننده 60
- 2. پیش گیری از آلودگی و رعایت پاکیزگی در سیره پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله 61
- ب) آب، سرور نوشابه ها 64
- ج) آلوده کردن آب های شیرین ممنوع! 64
- اشاره 64
- 3. ارجمندی آب و پاکیزگی آن در سیره پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله 64
- الف) طعم آب، طعم زندگی 64
- ه) آب، ثروت عمومی 65
- د) آب جوشیده، سودمندترین نوشابه 65
- و) برترین صدقه 66
- ی) باران و برف، سرچشمه آب های زمینی 67
- 4. پیش گیری از آلودگی آب در سیره پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله 68
- 5. اسراف و تبذیر در مصرف آب 70
- فصل دوم: خاک (زمین) 73
- اشاره 73
- 1. خاک، منبع اساسی حیات 74
- 2. اهمیت خاک 75
- 4. زمین در آموزه های قرآنی 76
- 3. خاک، محیط زیستی زنده 76
- 5. نمایی از فاجعه تخریب خاک در ایران 81
- اشاره 81
- نمونه اول 82
- نمونه دوم 82
- نمونه سوم 83
- فصل سوم: کشاورزی 86
- اشاره 86
- 1. تعریف و اهمیت کشاورزی 86
- 2. فضیلت کشاورزی در اسلام 87
- اشاره 87
- الف) ارتباط شگفت آب و خاک 89
- ب) روش نگه داری حبوبات 90
- ج) سیر دانه تا خوشه، نماد رشد اسلام و مسلمانان 91
- اشاره 93
- الف) تشویق به کار کشاورزی 93
- 3. فضیلت کشاورزی در سیره رسول خدا صلی الله علیه و آله 93
- ب) کشاورزی، بهترین ثروت 95
- فصل چهارم: درخت و گل و گیاه (چشم انداز سبز) 98
- 1. منافع درخت 98
- اشاره 98
- 2. منافع جنگل و مرتع 98
- 3. منافع گل ها و گیاهان 100
- اشاره 101
- الف) گیاهان؛ جلوه حیات زمین 101
- 4. درخت و گیاه در قرآن 101
- ب) گیاهان؛ شادی بخش و روح افزا 102
- ج) جنگل و مرتع؛ آیه، نعمت و متاع زندگی 103
- الف) تشویق به درخت کاری 106
- اشاره 106
- 5. جایگاه درخت و گل و گیاه در سیره رسول خدا صلی الله علیه و آله 106
- ب) پیروی از شیوه های علمی در درخت کاری 107
- ج) ارزش اقتصادی درخت کاری و باغ داری 108
- د) بریدن درختان و نابودی جنگل ها 109
- 6. ارجمندی گل ها در نگاه پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله 110
- 1. تنوع زیستی و خطر انقراض 113
- اشاره 113
- فصل پنجم: حیوانات 113
- 2. حمایت از تنوع زیستی 114
- 3. مقایسه قانون حمایت از حیوانات در غرب و اسلام 115
- اشاره 116
- 4. جایگاه ارزشمند حیوانات در قرآن 116
- الف) شیوه شناخت اسبان اصیل 117
- ب) سرّ له له زدن سگ 118
- ج) دعوت به تفکر در آفرینش شتر 119
- د) موریانه، حشره ای قدرتمند 120
- ه) عنکبوت، استاد نساجی 122
- 5. جایگاه حیوانات در سیره پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله 124
- اشاره 124
- الف) تشویق به دام داری 125
- ب) وظایف مردم در برابر حیوانات 126
- ج) به ناحق کشتن حیوانات 130
- د) آمرزش به واسطه نجات سگ 131
- ذ) دوزخ، سزای زجرکش کردن گربه 131
- ه_ ) کبوتر، انیس تنهایی 132
- ز) تشویق به پرورش مرغ و خروس در خانه 132
- ر) قرنطینه حیوانات بیمار 132
- ی) زنبورداری، شغلی در نهایت سودمندی 132
- 6. حقوق حیوان در فقه شیعه 133
- کتاب 136
- اشاره 136
- کتاب نامه 136
- نشریه 140
ص:51
شریعت از اهمیت ویژه ای برخوردار می شود؛ قواعدی که راز پویایی و انطباق پذیری فقه اسلامی بر حوادث نوپیدای جامعه در آنها نمایان گشته است.
الف) قاعده لاضرر
الف) قاعده لاضرر
این قاعده مهم فقهی در دلیل عقلی و سیره عقلا ریشه دارد و مدارک کتاب و سنت(1) به وفور بر آن دلالت می کند. به موجب این قاعده، هر حکم اسلامی که اجرای آن در برخی موارد، زیان مالی یا جانی به کسی برساند، آن حکم در آن مورد قابل اجرا نیست. درباره نسبت این قاعده با مقوله محیط زیست چند نکته در خور توجه است:
نخست آنکه گرچه واژه شناسان درباره مفهوم ضرر دیدگاه های متفاوتی دارند، ولی به طور کلی پذیرفتنی است که ضرر در مورد نقصان در نفس و مال به کار می رود و همه آسیب های حاصل در محیط زیست به این دو مقوله مربوط می شود.
دوم اینکه این قاعده به ضررهای شخصی اختصاص ندارد و شامل اضرار عمومی هم می شود و حتی اهمیت ضرر عمومی به مراتب بیش از ضرر فردی است. ضرر وارد شده به محیط زیست معمولاً از سنخ ضررهای عمومی است که حیات نوع بشر را به خطر می اندازد.
سوم اینکه درباره مفاد «قاعده لاضرر» آنچه مسلم است، آنکه ضرر در اسلام، مشروعیت ندارد. این عدم مشروعیت، هم شامل مرحله قانون گذاری و
1- مانند حدیث نبوی: «لا ضَرَرَ وَ لا ضِرارَ فِی الْاءِسْلامِ». وسائل الشیعه، ج 13، باب 13، ص 38، ح 15443.