اخلاق زیست محیطی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله صفحه 52

ص:54

محیط زیست، بیانگر وظیفه حاکم اسلامی در تحمیل مسئولیت بر مرتکبان است. همچنین از آن استفاده می شود که هرگونه اتلاف عمدی موجب پی گرد کیفری و ثبوت مجازات تعزیری برای تلف کننده است. ازاین رو، فقیهان تأکید کرده اند که در صدق معنای اتلاف، عنصر عمد و قصد (قصد فعل و نتیجه) دخیل نیست و اگر منشأ اتلاف، اقدام ناآگاهانه و اشتباهی هم باشد، باز مشمول قاعده می شود.(1)

ج) قاعده تسبیب

ج) قاعده تسبیب

این قاعده که اجماع فقیهان بر آن بنا شده، بر روایاتی چون «کُلُّ شَیْ ءٍ یُضِرُّ بِطَرِیقِ الْمُسْلِمِینَ فَصاحِبُهُ ضامِنٌ لِما یُصِیبُهُ»،(2) «مَنْ حَفَرَ بِئرا فِی غَیْرِ مِلْکِهِ کانَ عَلَیْهِ الضَّمانُ»(3) و «مَنْ أَضَرَّ بِشَی ءٍ مِنْ طَرِیقِ الْمُسْلِمینَ فَهُوَ ضامِنٌ لَهُ»(4) مبتنی است. تفاوت این قاعده با قاعده اتلاف در آن است که اولی شامل تلف بی واسطه و دومی شامل تلف باواسطه می شود.

بر اساس قاعده تسبیب، هر اقدامی که به طور غیر مباشر موجب تخریب، آلودگی و از حیز انتفاع خارج شدن محیط زیست گردد، ضمان آور خواهد بود. نکته درخور توجه آنکه این قاعده، نقش های تسبیبی ناشی از ترک فعل را نیز دربرمی گیرد.(5) برای مثال، اگر اقدام نکردن به موقع اشخاص یا نهادهای مسئول، سبب خسارت های زیست محیطی شود، به حکم این قاعده، مسئولیت

1- مکارم شیرازی، القواعد الفقهیه، ج 2، ص 7.
2- کافی، ج 7، ص 35.
3- کافی، ج 7، ص 349.
4- وسائل الشیعه، ج 19، ص 179.
5- محقق داماد، قواعد فقه، ص 120.