- مقدمه ی مؤلف 4
- ضرورت انسان شناسی 16
- تربیت کدام انسان؟! 16
- نتایج انسان شناسی در حوزه های مختلف معرفتی 17
- تفاوت انسان شناسی اسلامی با آنتروپولوژی 20
- اهمیّت انسان شناسی و ارتباط آن با معارف دینی 22
- ارتباط انسان شناسی با نبوت 25
- انسان شناسی و رابطه ی آن با توحید 25
- ارتباط انسان شناسی با معاد 26
- انسان شناسی و ارتباط آن با مسائل اخلاقی 27
- انسان شناسی و ارتباط آن با علوم انسانی 28
- مراتب وجودی انسان در منظر قرآن 29
- حقیقت روح و ابزار بودن بدن 33
- گوهر انسانی 33
- جایگاه قوای نفس 35
- مراحل تکمیل نفس 36
- چگونگی ادراک محسوسات 38
- حقیقت نفس 39
- اصل روح انسان 40
- رابطه ی نفس ناطقه با بدن و چگونگی مرگ 44
- مقام خلیفه اللّهی انسان 47
- اشاره 47
- کرامت انسان 51
- راز خلیفه ی الهی بودن آدم 54
- انسان شناسی و ارتباط تازه با خداوند 57
- هدف نهایی حقیقت انسان 62
- نفس مطمئنّه 64
- لطافت نفس انسان 65
- حجاب های نفس 67
- عوامل آزادیِ نیروی شگرف انسان 70
- سبب محرومیت نفس از حقایق 72
- چگونه شروع کنیم؟ 78
- اشاره 82
- انسان و اختیار 82
- مفاهیم اختیار 83
- احساس اختیار به صورت بدیهی 85
- نقد اندیشه ی جبر 86
- تفاوت اراده ی تکوینی و تشریعی خداوند 89
- مغالطه بین ضرورت علت و معلول و جبر 91
- مشیّت الهی و اختیار انسان 93
- جهان قانونمند و مشیّت خدا 94
- نقش عالم ربوبی در عالم ماده 96
- آزادی تکوینی و هدایت تشریعی 97
- شقیّ، خودْ شقیّ است 98
- توصیف ارزشی انسان در قرآن 100
- انسان در عالی ترین افق 107
- انسانِ آرمانی اسلام 107
- علم و حقیقت انسان ساز 109
- انسان در منظر دین 112
- مراحل کمال انسان و نقش دین در تحصیل آن 113
- انسان کامل و ولایت تکوینی 114
- حیات انفرادی پس از دنیا 117
- هماهنگی در معرفت انسان و شناخت جهان 119
- انسانِ کامل؛ پیوند دو سر حلقه ی هستی 121
- اشاره 126
- انسان در منظر عرفان اسلامی 126
- تحلیل کلام ابن عربی در مورد انسان کامل 133
- جایگاه انسان کامل در نظام هستی 141
- ظهور خلافت الهی در انسان کامل 144
- معیّت و احاطه ی علمی انسان کامل 145
- اسفار اربعه 151
- منابع 160
1- ارشاد شیخ مفید، ج1، ص329.
زیرا مردی از قبیله ی مراد قصد کشتن تو را دارد. حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: «إِنَّ مَعَ کُلِّ إِنْسَانٍ مَلَکَیْنِ یَحْفَظَانه فَإِذَا جَاءَ الْقَدَرُ خَلَّیَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَهُ وَ إِنَّ الْأَجَلَ جُنَّهٌ حَصِینَهٌ»(1) خداوند با هرکس دو ملک گذارده که او را نسبت به آنچه برای او مقدّر نشده حفظ می کنند، پس چون آنچه مقدّر شده، رسید؛ آن دو ملک میان او و آنچه مقدر شده است را خالی می کنند - تا آنچه مقدّر شده است واقع شود - و اَجَل و وقتِ معین شده ی مرگ، سپری محکم است که انسان را از همه ی بلاها حفظ می کند.
حضرت علی علیه السلام در این سخن ما را متوجه قوانین ثابت عالَم وجود می کنند که اختیار ما تا آن جاها نفوذ ندارد، همچنان که اختیار در زمان تولد یا جنسیت ما نفوذ نداشت. قوانین ثابتِ عالم وجود، به معنی جبری که ما نتوانیم سعادتمندانه سرنوشت خود را برای زندگیِ قیامتی رقم بزنیم، نیست. بلکه بدین معنی است که خداوند نظام خود را در دست ما نداده است تا ما با میل خود آن را تغییر دهیم، بلکه به ما امکان تغییر خود و تغییر سرنوشت خود را در دل نظامی متقن و حساب شده داده است.
توصیف ارزشی انسان در قرآن
تا حال در مورد انسان سخن از این بود که چه وسعتی دارد و چگونگی وجود او را برآن اساس مورد بررسی قرار می دادیم و در نهایت روشن شد که جبری وجود ندارد که مانع سعادتمندی او شود. حال سخن در این است که قرآن، انسان را از نظر ارزشی چگونه معرفی می نماید.