ترجمه الجمان فی تشبیهات القرآن صفحه 171

تشبیه در سوره عنکبوت

(بیان) گفتار خدای- عزّ و جلّ-: مَثَلُ الَّذِینَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ أَوْلِیاءَ کَمَثَلِ الْعَنْکَبُوتِ اتَّخَذَتْ بَیْتاً وَ إِنَّ أَوْهَنَ الْبُیُوتِ لَبَیْتُ الْعَنْکَبُوتِ لَوْ کانُوا یَعْلَمُونَ (1).

(ألاتّخاذ): بر وزن إفتعال، و از (مصدر) ألأخذ است، و (العنکبوت) هم مذکّر و هم مؤنّث استعمال می شود (2)، شاعر گفته است: از بحر وافر

457 علی هطّالهم منهم بیوت کانّ العنکبوت هو ابتناها

(3) و عنکبوت بر (عناکب) جمع بسته می شود.

و معنای آیه این است که: بدرستی که هر کس جز خدای را بپرستد، پس بتحقیق سرپرستی جز خدا برگزیده که نه سود و نه زیانش می رساند، پس در گزینش آن سرپرست همانند عنکبوت در گزینش خانه ای است که آن را از هیچ چیز نمی پوشاند، و از گرما و سرمایی نگاهش نمی دارد؛ فرزدق در هجو جریر، با افتخار بر او گفته است: از بحر کاملت.

1- - سوره العنکبوت (29) آیه 41.
2- - در لسان العرب ریشه (عنکب) آمده است: فرّاء گفته: لفظ عنکبوت مؤنّث است، و گاهی عرب آن را مذکّر به کار می برد، و استعمال وجه مؤنث بیشتر است، و جمع آن عنکبوتات و عناکب است، و ابن الاعرابی گفته: ألعنکب مذکّر و العنکبه مؤنث است، و گفته شده: ألعنکب جنس عنکبوت است، و هم مذکّر و هم مؤنث استعمال می شود.
3- - آن بیت در لسان العرب ریشه (عنکب) و معجم البلدان لفظ (هطال) آمده است.