ترجمه الجمان فی تشبیهات القرآن صفحه 33

وجود ندارد، چون ایشان (کافران) این ابزار (حسّ) را در راهنمایی و راهیابی به کار نگرفته اند، همانند کسانی اند که فاقد آن حواسّند، و آن حسّهایشان آفت زده شده است، و چنان است، قول خدای- تعالی- وَ طَبَعَ اللَّهُ عَلی قُلُوبِهِمْ (1) زیرا طبع از طابع، و ختم از خاتم است؛ و هر دو به یک معنی است، و همانا خدای آن کار روا داشت تا کیفری بر کفرشان باشد (2).

الجمان فی تشبیهات القرآن نخستین کتاب درباره تشبیهات قرآن کریم

ابن ناقیای بغدادی (متوفّای 485 ه) کتاب الجمان فی تشبیهات القرآن را نگاشت، و آن نخستین کتابی است که تشبیهات کتاب عزیز خدای (قرآن) را مورد بررسی قرار می دهد، و همه کتابهایی که شرح حال ابن ناقیا را بیان داشته اند، از آن یاد کرده اند. زرکشی درباره آن گفته است: (و در آن باره (تشبیهات قرآن) ابو القاسم بن البندار کتاب الجمان فی تشبیهات القرآن را نگاشته است (3)) و جلال الدین سیوطی گفته است: (ابو القاسم بن البندار کتابی به تشبیهات قرآن اختصاص داده، و آن را الجمان نامیده است) (4).

و مؤلّف خود درباره آن گفته است: (این است آنچه، توانایی و وسع، در تألیف این کتاب، به آن آنجامید، با وجودی که نیروی حافظه و فکر پراکنده، و خاطر خسته شده، و مجالی برای تفکّر درباره چگونگی برخورد با پیشامدهای روزگار و رویارویی با مشکلات دوران نیست، هر چند در افشای سر آن تألیف، و برداشتن پرده از آن و چیدن میوه اش- با وجود کثرت کتابهایی که پیشینیان درباره علوم قرآن نگاشته اند- بر ما پیشی گرفته نشده است، و کتابی به آن اختصاص داده نشده، و بابی از سخن برای آن نگشوده اند. و امیدواری ما به خدای- عزّ و جلّ- متوجّه رستگاری نزد او، و تقرّب بسوی اوست، و درود ما بر سرور ما محمّد و آل او باد، و او2.

1- - سوره التوبه (9) آیه 93.
2- - تلخیص البیان فی مجازات القرآن، ص 3- 4.
3- - البرهان، ج 3، ص 414.
4- - الاتقان، ج 2، ص 42.