- مقدمه مترجم 1
- فراوانی و شمارگان اربعینیات 1
- نخستین چهل حدیث 1
- ریشهها و انگیزهها 1
- اشاره 1
- اشاره 2
- شیوه نامههای فراهم آوری چهل حدیث 2
- اربعینیات درباره امام مهدی 2
- ترجمه حاضر 2
- مقدمه مؤلف 2
- کتاب حاضر 2
- اقوال 3
- نخستین منابع مهدی شناسی 3
- نگارشهای اهل سنت 3
- اشاره 3
- نگارشهای شیعی 3
- مهدی نزد امامیان 4
- بیان الهی درباره مهدی موعود 4
- حدیث لوح 4
- مهدی نزد اهل سنت و جماعت 4
- احادیث 4
- بیان پیامبر 4
- بیان امام حسین (ع) 5
- بیان امام سجاد (ع) 5
- بیان امام حسن (ع) 5
- بیان امام باقر (ع) 5
- بیان امیرمؤمنان (ع) 5
- بیان امام جواد (ع) 6
- بیان امام صادق (ع) 6
- بیان امام کاظم (ع) 6
- بیان امام هادی (ع) 6
- بیان امام رضا (ع) 6
- وی از فرزندان سبطین است 7
- بیان امام زمان درباره خویشتن 7
- وی از فرزندان سرور زنان جهان است 7
- بیان امام عسکری (ع) 7
- وی از فرزندان امیرمؤمنان است 7
- ترس ستمکاران از مهدی موعود 8
- مهدی موعود را غیبتی دراز است 8
- وی نهمین فرزند امام حسین است 8
- مهدی موعود دو غیبت دارد 8
- انکار مهدی، انکار امامان پیشین است 8
- گفتار شریف مرتضی درباره سبب غیبت 9
- اشاره 9
- گفتار کاشف الغطاء درباره سبب غیبت 9
- گفتار شیخ طوسی درباره سبب غیبت 9
- سبب غیبت مهدی موعود 9
- اشاره 10
- بهره گیری از او در زمان غیبت 10
- چنگ زدن به دین در زمان غیبت 10
- گفتار شریف مرتضی درباره بهره گیری 10
- گفتار علامه مجلسی درباره بهره گیری 10
- عبادت در زمان غیبت 10
- آنان که به دیدارش رسیدهاند 11
- شمایل مهدی موعود 11
- اشاره 11
- شماری از کسانی که در این باره قلم زده اند 11
- ثواب منتظران مهدی 11
- گفتار کاشف الغطاء درباره طول عمر حضرت 12
- اشاره 12
- گفتار کمال الدین میثم بحرانی درباره طول عمر حضرت 12
- گفتار محمد رضا مظفر درباره طول عمر حضرت 12
- گفتار شیخ طوسی درباره طول عمر حضرت 12
- طول عمر مهدی موعود 12
- شهر قم پیش از ظهور 13
- دجال کیست؟ 13
- مقدمات ظهور مهدی 13
- نشانههای ظهور مهدی 13
- گفتار گنجی شافعی درباره طول عمر حضرت 13
- مهدی موعود در نهج البلاغه 14
- رجعت مؤمنان 14
- بیعت با مهدی موعود 14
- او عیسی بن مریم را امامت کند 14
- او زمین را از عدل و داد میآکند 14
- نیایش 15
- پاورقی 15
مقدمه مترجم
اشاره
برای آگاهی از گزیده این بحث بنگرید به: زادهوش، محمّدرضا، «اربعینیّات درباره مهدی موعود»، ماهنامه موعود، س7، ش39، شهریور و مهر 1382، صص71 - 66.یکی از سنّتهای پسندیده، و خدمتهای شایستهای که از دیر زمانِ برآمدن خورشید جهانتاب اسلام تا کنون در میان محدّثان با درایت و عالِمان شریعت و سالکان طریقت، به کثرت، معمول بوده، و مشتاقانه رواج پیدا کرده است، اهتمام به تألیف آثاری با عناوینی همچون «اربعین»، «اربعون حدیثاً»، «اربعون کلمه»، «اربعین عن الاربعین من الاربعین»، و گردآوردن دفاتر معرفت، و برگهای زرّینی در قالب چهل حدیث، با ویژگیهای مشترک، یا یکسان، یا درباه یک موضوع و یا موضوعات گوناگون است.
فراوانی و شمارگان اربعینیات
با مراجعه به فهرست نسخههای خطّی منتشر شده از کتابخانههای ایران و جهان، و تأمّل در آمار کتابهای چاپی امروز، به آثار پُرشماری از این دست بر میخوریم؛ چنانکه تنها در ذریعه از هفتاد و شش «اربعین» [1] ، و در فهرست کتابهای حدیثی دارالکتب ظاهریّه دمشق از چهل و شش اربعین، و در جلد نخست فهرست نسخههای خطّی دارالکتب مصر از صد و چهل اربعین، و در جلد دوم از پانزده عنوان اربعین سخن به میان آمده است، تا آنجا که مجموع عناوین نگارشهای چهل حدیثی را تا هزار هم گفتهاند. [2] .
ریشهها و انگیزهها
چهلحدیثها با هر نیّت و یا انگیزهای که پدید آمده باشد، بخش پُر ارج و قابل توجّهی از منابع حدیثی مسلمانان را به خود اختصاص داده است. [3] امّا گویی سبب اصلی پرداختن به آن، وجود و نمود توصیه به «حفظ» چهل حدیث از سوی پیامبر اکرم باشد که فرمود:«مَنْ حَفِظَ مِنْ أُمَّتی أَرْبَعینَ حَدیثاً - مِمَّا یَحْتاجُونَ مِنْ أَمْرِ دینِهِمْ -، بَعَثَهُ اللَّهُ فی یَوْمِ الْقِیامَةِ فَقیهاً عالِماً»؛«از امّت من هر آنکه چهل حدیث، پیرامون آنچه در امر دین بدانها نیازمند است به حافظه سپارد، خداوند نیز وی را در روز رستخیز در شمار دانشمندان، و دینپژوهان برخواهد انگیخت».این روایت - که در زمره احادیث مشهور [4] وارد شده، و بعدها نیز به تواتر [5] آن از طریق شیعه [6] و سنّی [7] حکم داده شد - آنچنان موجب رونق کار و بار اربعیننگاری شد که حتّی عالِمانی همانند شرفالدّین نووی و ملّااسماعیل خواجویی، از جمله گواهیدهندگان به ضعفِ سند این حدیث [8] ، خود دست به جمعآوری و نگارش چهلحدیث بردند.روشن است که مدّتها پس از این، به علّت وجود روایتهایی که در مضمون و الفاظ، تفاوتها و شباهتهایی با حدیث حاضر داشت، و از دیگر ضبطهای آن، به جای «من حفظ»: من حمل، من کتب، من نقل؛ به جای «دینهم»: دینها؛ به جای «عالماً فقیهاً»: فی زمرة الفقهاء و العلماء، و کنت له یوم القیامة شافعاً و شهیداً، ادخل من أیّ باب الجنّة شئت، کُتب فی زمرة العلماء، و حُشر فی زمرة الشّهداء بود، علمای حدیث در معنای آن اختلافهای فراوان کرده، و در تأویل آن، به نمونههایی در احادیث دیگر روی آوردند.ولی آنچه مسلّم مینماید، تأکید یکسان همگی اینگونه احادیث بر عدد «چهل» [9] ، و ترویج و نشر پیام شریعت، و نگاهداری آن، از نابودی، در قالب چهل آوای خواندنی با کتابت است [10] ، و در یادسپردنی که مراتبِ از برخواندن، شناخت مفاهیم، عمل به آن، کوشش در عدم تحریف، تحمّل و ضبط حدیث، بنابر ضوابط علم شریف و پُردامنه درایه را شامل میشود. [11] .
نخستین چهل حدیث
در هر دانشی توجّه به دانستنِ نخستین رویآورندگان به آن و قلمزنان درباره آن، شاید به خاطر گفته «الفضل للمتقدّم» نه تنها بیفایده نیست که از دیرباز، بشر را به کنجکاوی واداشته است.درباره اوّلین چهلحدیثی که فراهم آمده، هرچند که باید به کتابخانهها و فهارس هریک مراجعه شود، ولی نتیجه به دست آمده نیز چندان مورد اعتماد نخواهد بود؛ چه امکان بازماندن نسخهای از ورود به کتابخانهها و یا عدم درج در فهرستها، و یا از میان رفتن آن، ناممکن نیست.به هر روی، و با آنکه شیعیان، و بسیاری دیگر، آغاز نهضت شُکوهمند اربعیننگاری را از زمان حیات رسول خداصلی الله علیه وآله دانسته، و یا عبداللّه بن مبارک مروزی (م181ق) را به عنوان یکی از پایهگذاران اصلی این مجموعهها شناساندهاند [12] ، نخستین نسخههای اربعین حدیث - بر اساس اطّلاعات موجود از نسخههای موجود - را میتوان در اربعین [13] ابوالحسن محمّد بن اسلم بن سالم کندی طوسی (م242ق) از ثقات محدّثان خراسان، و اربعین حافظ ابوالحسن مؤیّد بن محمّد بن علی قرشی طوسی (م242ق) از پیشوایان محدّثان، سراغ گرفت.هر دو نسخه در دارالکتب ظاهریّه موجود است، و از آن رو که بدون تاریخ نگارش هستند، و با توجّه به تاریخ درگذشت نویسندگان آنها، باید هر دو را - با هم - به عنوان نخستینها معرّفی، و ثبت کرد. [14] .