نظامنامه حکومت‌ صفحه 126

چه هر گاه عمال مطلق العنان و مبسوط اليد باشند، هر چه خواهند كنند و چون ايشان را در كار خود مستقل گردانند، با رعايا به مقتضاي راي و خواهش خويش سلوك نمايند و اگر بدادن رشوه و بذل اموال دخيل [386] اعمال شوند، بغير تسلط و اقتدار و تحصيل مال و احوال منظوري نداشته باشند، هر آينه شعبات جور و خيانت بر ايشان جمع آيد، از وساوس شيطاني و هوا و هوس نفساني ايشان را بر ظلم وستمكاري داشته، سر رشته ديانت و امانت از دستشان بربايد و كار رعايا و برايا از انتظام افاده مختل و بي رونق بماند، و باعث تفرق عباد و شورش بلاد گرديده و به فساد انجامد.

بيان ارجاع اعمال

در الف: (اوضاع).

و بايد كه جهت ارجاع اين خدمت و رعايت اين چند خصلت را نيز لازم و متحتم داني و در ميان مردم تفحص و جستجو نموده، موصوفين به اين چند صفت را بهم رساني.

يكي از آنها تجربه است، كه عامل بايد كه به تجارب ممتحن [387] و صاحب تجربه و موتمن [388] باشد و به اشتغال و اعمال مكرر و بسيار اشتغال ورزيدهباشد، تا رسم سلوك با رعيت را داند و ضبط و حراست اموال را كما ينبغي تواند و از عهده‌ي جميع خراجات و تفريق محاسبات چنانچه