معرفت معاد صفحه 104

3 _ 14. اجل محتوم و اجل موقوف

چشیدن انسان ها از مرگ محتوم و گریزناپذیر که تحت امر و فرمان خالق قادر است ، از سوی آن ذات مقدّس به دو گونه تحقّق می یابد: أجل محتوم و أجل موقوف . از حضرت صادق (علیه السلام) درباره آیه (ثُمَّ قَضَی أَجَلاً وَأَجَلٌ مُسَمًّی عِنْدَهُ ) (1)پرسیدند. آن

حضرت فرمود :

هما أجلان : أجل موقوف یصنع الله ما یشاء و أجل محتوم ؛ (2)

دو اجل است : اجلی موقوف (نامتعیّن ) خداوند درباره آن هرچه می خواهد انجام می دهد. و دیگری اجل حتمی است .

به دو گونه اجل ، اجل مسمّا و غیرمسمّا نیز گفته می شود. أجل مسمّا آن است که خداوند متعال ، حدود آن را مطابق با واقع تعیین کرده و آن را به حاملین علم القا نموده است . و اجل غیرمسمّا آن است که پس از تعلّق قضای الهی بر چیزی ، تاکنون معین نشده و موقوف و درحال انتظار است . (3)خداوند متعال در قرآن می فرماید :

(إِذَا جَاءَ أَجَلُهُمْ فَلاَ یَسْتَأْخِرُونَ سَاعَهً وَلاَ یَسْتَقْدِمُونَ )؛ (4)

آنگاه که اجلشان فرا رسد پس نه ساعتی (از آن ) تأخیر کنند و نه پیشی گیرند.

حضرت صادق (علیه السلام) اجل در این آیه را اجل مسمّا خوانده و فرمود :

این همان اجل است که در شب قدر به ملک الموت خوانده می شود...

اجل غیرمسمّا اجلی است بسته به مشیّت الهی ؛ اگر خواست آن را پیش یا

پس می اندازد. (5)

1- الانعام، آیه 2.
2- تفسیر العیّاشی ، ج 1، ص 354.
3- ر.ک : توحید الامامیّه ، ص 367.
4- یونس ، آیه 49.
5- ر.ک : تفسیرالعیّاشی ، ج 1، ص 354.