معرفت معاد صفحه 228

و شایسته و کیفر بدکاران به جهت کردار بد و ناشایست است . عطای ثواب و پاداش نیکوکاران از سوی خداوند متعال ، به دلیل استحقاق و ایجاب نیست ، بلکه از روی تفضّل و اختیار انجام می پذیرد. امّا کیفر بدکاران از روی استحقاق است . بلکه استحقاق عقاب از مستقلّات عقلیّه است . و حقّ طلق خداوند و عین عدل است که خداوند متعال ، ستمکاران و اهل معصیت را به کیفر اعمالشان برساند. امّا در استیفای این حقّ ، ایجابی بر آن ذات مقدّس نیست . می تواند اغماض و عفو یا مجازات نماید. چنانکه براساس حکم و قضای الهی کافران و معاندان ابدالاباد در آتش معذّب خواهند بود. (1)

البته ثواب از روی تفضّل است و از روی استحقاق واجب نیست ، امّا وجوب آن وعدی است . چون خداوند وعده پاداش داده است و بد بودن خلف وعده بدیهی است ، البته خدای تعالی خلف وعده نخواهد کرد. با این همه ، این وجوب موجب ابطال قدرت خالق متعال نیست و عطای جزا فعل اختیاری خدای تعالی است . (2)

2 _ 30. کمیّت جزا

عطای پاداش و کیفر، از نظر کمّی معادل هم نیستند. زیرا عطای ثواب با فضل و کرم و تفضّل خداوندی ، چندین برابر معادل اعمال حسنه است . از سویی گناهان اهل ایمان را اغماض نموده و می بخشاید. نیز در عذاب بدکاران ، مطابق آنچه استحقاق دارند انجام خواهد شد نه بیشتر، یعنی در مجازات و کیفر به عدل رفتار خواهد شد. (3)

در قرآن مجید آمده است .

(ثُمَّ تُوَفَّی کُلُّ نَفْسٍ مَا کَسَبَتْ وَهُمْ لاَ یُظْلَمُونَ )؛ (4)

1- لطائف غیبیّه ، ص 535؛ مناهج البیان (جزء سی ام ) ص 513 و 514؛ رساله فی الحبط والتکفیر، ص 22.
2- مناهج البیان (جزء سی ام ) ص 514.
3- .  مناهج البیان (جزء سوم)، ص 105.
4- البقره ، آیه 281.