معرفت معاد صفحه 259

حضرت فرمود که یعنی دست از ایشان بردارید و در باب ایشان سخن مگویید و علم ایشان را به خدا واگذارید. (1)

علّامه مجلسی در ذیل روایات فرجام اطفال مشرکان ، شرح و بیانی دارد که بخشی از آن چنین است  :

پس چنانکه در این حدیث صحیح (حدیث منقول زراره ) وارد شده است ، علم ایشان (آگاهی از سرنوشت اطفال مشرکان ) را به خدا باید گذاشت . و باید دانست که حق تعالی آنچه مقتضی عدالت است ، با آنها سلوک می کند و ظلم و جور نسبت به ایشان نمی کند. و بدون اتمام حجّت ، آنان را عذاب نمی کند. (2)

3 _ 33. اتمام حجّت نشدگان

اینان کسانی هستند همانند دیوانگان و مستضعفان و قاصران که حجّت بر آنها تمام نشده است . عدم اتمام حجّت ، یا از جهت ضعف عقل آنهاست یا از جهت نرسیدن دعوت به آنها یا از جهت کری و کوری و لالی آنها. (3)

عدّه ای معتقدند که بر اساس برخی از روایات رسیده از معصومان (علیهم السلام) فرجام

اتمام حجّت نشدگان ، در آخرت همانند اطفال کفّار است : مورد آزمایش قرار می گیرند و آزمایش آنان تکلیف ورود به آتش افروخته شده است . اگر اطاعت نمودند آتش بر آنها سرد و سلامت خواهد بود. و اگر طاعت نکردند، وارد جهنّم می شوند. (4)این استنتاج از روایات ، مورد پذیرش همگان نیست . گفته شده است  :

سکوت در این مورد بهتر است . بالجمله باید دانست که به دلیل عقل ، ثابت و محقّق شده است که خداوند عادل است و تا اتمام حجّت به بندگان ننماید، آنان را عذاب

1- الکافی ، ج 3، ص 249؛ حقّ الیقین ، ص 428.
2- حقّ الیقین ، ص 428.
3- کلم الطیّب ، ج 3، ص 142.
4- کفایه الموحّدین ، ج 4، ص 364.