معرفت معاد صفحه 57

پیشین ، آن بدن و اعضا را آفریده ؛ قادر است که دوباره آنها را جمع و زنده کند. سپس فرمود: همه اجزای مردگان در دل زمین محفوظ است و خداوند متعال از همه آن ذرّات آگاه است . و خاک مردگان در زمین مانند خاک طلا در میان خاک های دیگر است . هرگاه خداوند بخواهد مردگان را زنده کند، به اراده او باران بر زمین می بارد و خاک های زمینی را سخت در هم می آمیزد همانند به هم خوردن مشک . در این هنگام خاک بشر از دیگر خاک ها جدا می شود، مانند جدا شدن طلا از خاک به هنگامی که با آب شسته می شود، و مانند جدا شدن کره از شیر هنگامی که مشک به هم زده می شود. پس خاک هر بدنی جمع می شود و به اذن خدا به شکل پیشین خود باز می گردد و روح در آن داخل می شود. آنگاه وقتی کامل شد، چیزی از خودش را ناآشنا نمی یابد. (1)

3 _ 2 _ 8. بحث اعاده معدوم و معاد

یکی از مسائل مشهور اختلافی میان متکلّمان و فیلسوفان ، نزاع پیرامون جواز یا امتناع اعاده معدوم است . در نظام فکری فلسفی بر امتناع و غیرممکن بودن آن تأکید شده است . (2)امّا بسیاری از متکلّمان اعاده معدوم را قبول دارند. (3)خواجه نصیر توسی

با دلایل فلسفی بر جواز عدم ، حکم داده است . با این وجود، رأی وی در زنده شدن افراد، جمع اعضای پراکنده است ، چنانکه در داستان زنده شدن مرغان حضرت ابراهیم (علیه السلام) آمده است . (4)بیشتر متکلّمان امامیّه در موضوع زنده شدن مردگان به جمع

اجزای پراکنده اعتقاد دارند. (5)یعنی افراد، پس از مرگ و متلاشی شدن و بر هم

خوردن ترکیب و شکل خود مجدّدآ از میان همین اجزای پراکنده شکل می یابند

1- ر.ک : بحارالانوار، ج 7، ص 37؛ انسان و معاد، ص 193.
2- شرح مبسوط منظومه ، ج 2، ص 194.
3- شرح مبسوط منظومه ، ج 2، ص 195.
4- کشف المراد، ص 402.
5- حقّ الیقین ، ص 419.