آشنایی با علم رجال صفحه 323

به صورت مجمل ذکر کند مثل «عن بعض»، یا «عن رجل». این تدلیس می تواند در سند یا در متن حدیث باشد.

تدلیس به صورت اول و دوم، حرام و با وثاقت منافات دارد اما به صورت سوم و چهارم، اگر مجوز شرعی نداشته باشد و به جهت برخی تعصب ها باشد مذموم است.

از جمله کسانی که متهم به تدلیس اند، بخاری صاحب صحیح است که ذهبی(1) و ابن حجر(2) به تدلیس وی اشاره کرده اند و بلکه ابن حجر، از ابن منده تدلیس مسلم را نیز نقل کرده است.(3)

از جمله تدلیس های ناروا، حذف نام علی (علیه السلام) یا خلافت ایشان در احادیث مدح حضرت است که توسط برخی محدثان مانند بخاری آمده است؛ همچنان که در بحث اعتبار صحیح بخاری گذشت.

حدیث مصحّف

حدیثی است که سند یا متن آن به مشابه و نزدیک آن تبدیل شده باشد.(4)

منشأ این تصحیف گاهی تشابه دو کلمه در نوشتن است مثل حریز و جریر، برید و یزید و یا در متن روایت که موارد زیادی را ذکر کرده اند مثل: «إنّ النبی (صلی الله علیه و آله) احتجر فی المسجد» که به «إنّ النبی احتجم فی المسجد» تصحیف شده است.

1- (1) . میزان الاعتدال، ج 4، ص 122.
2- (2) . تهذیب التهذیب، ج 4، ص 342.
3- (3) . تعریف اهل التقدیس، ترجمه مسلم؛ ر. ک: دلائل الصدق، ج 1، ص 55.
4- (4) . می گویند: برخی عن رسول الله (صلی الله علیه و آله)، عن جبرئیل، عن الله عز وجل را «عن الله عن رجل» خوانده اند! (تصحیفات المحدثین).